Afet Sonrası Oluşan İkincil Afet Kriterlerinin Değerlendirilmesi: Ordu İli İçin Bir Uygulama

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 424 – 436, 18.07.2024

İrem Gaferoğlu Sude Kaya Yavuz Baran Kalemler Emel Güven Tamer Eren

https://doi.org/10.21324/dacd.1435071

Öz

Afet; insanların kontrolü dışında gerçekleşen, olağan hayatta eksikliklerin oluşmasına neden olan, imkanların yetersiz kaldığı, sonucunda kayıpların oluştuğu olayların tümüdür. Türkiye’nin jeolojik, jeomorfolojik, klimatik coğrafi özellikleri sebebiyle sıklıkla doğal afetlerle karşı karşıya kalmaktadır. Sel, deprem, orman yangınları, heyelan, çığ, kar ve fırtınalar Türkiye’de en sık görülen doğal afetlerdir. Yaşanılan doğal afetler bazı durumlarda ikincil doğal afetlere de sebep olabilmektedir. Bu kapsamda yapılan çalışmalarda ikincil afetler ele alınmıştır. İkincil afetlerde sıklıkla rastlanan afet türlerinden birisi heyelan afetidir. Bu nedenle geçmişte yaşanan afetler değerlendirildiğinde heyelan gerçekleşme olasılığı yüksek olan Ordu ili uygulama alanı olarak seçilmiştir. Ayrıca ilde hâkim jeolojik, topografik yapı ve aynı zamanda meteorolojik şartlar sebebiyle bazı bölgeler ikincil afetlere sebep olabilecek bir yapıya sahiptir. Çalışmada aşırı yağışın sebep olduğu sel ve ani kar erimeleri Ordu ilinde heyelan afetinin ikincil afet olarak gerçekleşmesi üzerinde durulmuştur. Problem çözümünde Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinden yararlanılmıştır. Öncelikle Ordu ilinde ikincil afete sebep olabilecek kriterler (kuvvetli eğim, meteorolojik etkenler, afet türü, kütle hareketleri, plansız yerleşme, yer çekimi etkisi) literatür araması ile oluşturulmuş, Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemi ile ağırlıklandırılmıştır. Ağırlıklandırılan kriterler kapsamında Ordu’ya ait 19 ilçe Technique For Order Preference By Similarity To An Ideal Solution (TOPSIS) yöntemiyle heyelan ikincil afet oluşma olasılığına göre sıralanmıştır. İkincil afet olarak heyelanın gerçekleşme olasılığı en yüksek olan ilçe Mesudiye olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Afet Yönetimi, İkincil Afetler, AHP, TOPSIS

Kaynakça

• Ada, M., & Çakır, H. (2022). Topsis ve AHP çok kriterli karar verme yöntemlerinin personel seçim sürecine uygulanması. Uluslararası 3B Yazıcı Teknolojileri ve Dijital Endüstri Dergisi, 6(2), 186–200.
• Altındağ, İ., & Ekinciler, C. (2020). Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemi İle Alışveriş Merkezi Seçimi: Konya Örneği. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 70–84.
• Arslan, B. E., Güven, E., & Eren, T. (2023). Afet durumunda arama kurtarma malzemelerinin sevkiyatı için insansız hava araçlarının seçimi. Resilience, 7(2), 293–303. https://doi.org/10.32569/resilience.1268208
• Avci, V. (2015). Bingöl çayı havzası’nın (Bingöl) heyelan duyarlılık analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(2), 1–26. https://doi.org/10.18069/fusbed.66886
• Bayram, B., & Eren, T. (2023), Çok kriterli karar verme yöntemleriyle afet sonrası geçici depo yeri seçimi. Acil Yardım ve Afet Bilimi Dergisi, 3(2), 22–30.
• Bedir, N., & Eren, T. (2015). AHP-PROMETHEE yöntemleri entegrasyonu ile personel seçim problemi: Perakende sektöründe bir uygulama. Social Sciences Research Journal, 5(3), 657–674. https://doi.org/10.21923/jesd.331259
• Dalkes, M., & Korkmaz, M. S. (2023). Analitik Hiyerarşi Süreci ve Frekans Oranı Yöntemlerinin Heyelan Duyarlılık Analizinde Karşılaştırılması: Trabzon İli Akçaabat ve Düzköy İlçeleri Örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 9(1), 16–38. https://doi.org/10.21324/dacd.1105000
• Dişkaya, F., & Emir, Ş. (2021). AHP-TOPSIS bütünleşik yaklaşımıyla deprem riski tabanlı İstanbul ili kentsel dönüşüm öncelik sıralaması. Afet ve Risk Dergisi, 4(2), 203–223. https://doi.org/10.35341/afet.983105
• Doğan, O. (2023). İş güvenliği uzmanlarının bakış açısıyla acil durum toplanma alan özelliklerinin AHP yöntemi ile değerlendirilmesi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 9(1), 112–124. https://doi.org/10.21324/dacd.1174380
• Ecer, F., Kınay, A. Ö., & Nasiboğlu, E. (2018). AHP yöntemi ile engelli bireye sahip ailelerin standart hayat şartlarına ulaşabilmeleri için gerekli finansal desteğin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(3), 687–704. https://doi.org/10.30798/makuiibf.428401
• Eren, T., Tezcan, B., Alakaş, H. M., & Özcan, E. (2023). Afet sonrası geçici depo yeri seçimi ve çok araçlı araç rotalama uygulaması: Kırıkkale ilinde bir uygulama. Politeknik Dergisi, 26(1), 13–27. https://doi.org/10.2339/politeknik.906704
• Erol, E., Özcan, E. & Eren, T. (2021). Elektrik üretim santrallarında iş güvenliği uzmanı seçiminde hibrit bir karar modeli. Türkiye Operasyon Yönetim Dergisi, 5(1), 615–629.
• Gökgöz, B. İ., İlerisoy, Z. Y., & Soyluk, A. (2020). Acil durum toplanma alanlarının AHP yöntemi ile değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 15(19), 935–945. https://doi.org/10.31590/ejosat.739544
• Gökçeoğlu, C., & Ercanoğlu, M. (2001). Heyelan duyarlılık haritalarının hazırlanmasında kullanılan parametrelere ilişkin belirsizlikler. Yerbilimleri, 23, 189–206.
• Gulum, P., Ayyildiz, E., & Gumus, A. T. (2021). A two level interval valued neutrosophic AHP integrated TOPSIS methodology for post-earthquake fire risk assessment: an application for Istanbul. International Journal of Disaster Risk Reduction, 61, Article 102330. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2021.102330
• Güven, E., & Eren, T. (2023). İl afet risk azaltma planı çerçevesinde analitik ağ prosesi yöntemi ile kriter ağırlıklandırma: Kırıkkale ili için bir örnek. Afet ve Risk Dergisi, 6(2), 401–414. https://doi.org/10.35341/afet.1194357
• Güven, E., Eren., T., Alakaş, H. M., & Pınarbaşı, M. (2023). Doğal afetlerin tetiklediği teknolojik kazaların risk azaltma kriterlerinin ANP yöntemiyle Ağırlıklandırılması. Disaster Science and Engineering, 9(1), 34–42.
• İlerisoy, Y. Ş., Gökçen, F., Soyluk, A., & Takva, A. (2022). Deprem kaynaklı ikincil afetler ve Türkiye örneklemi. Online Journal of Art and Design, 10(2), 138–148.
• Kadıoğlu, M. (2008, 27–28 Mart). Küresel iklim değişikliğine uyum stratejileri [Bildiri Sunumu]. Kar Hidrolojisi Sempozyumu, Erzurum, Türkiye.
• Karakaşoğlu, N. (2008). Bulanık çok kriterli karar verme yöntemleri ve uygulama [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Karancı, A. N., & İkizer, G. (2017). Afet psikolojisi: tarihçe, temel ilkeler ve uygulamalar. Türkiye Klinikleri Psikoloji – Özel Konular, 2(3), 163–171.
• Koruçuk, S., & Memiş, S. (2018). Tedarik zinciri yönetimindeki risk faktörlerinin AHP ile ölçülmesi: Erzurum ili örneği. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 1036–1051.
• Medikal Arama & Kurtarma Derneği. (2024). Deprem Sözlüğü. https://www.medak.org.tr/faydali-bilgiler/deprem-sozlugu/
• Ordu İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. (2021). İl Afet Risk Azaltma Planı (İRAP). T.C. Ordu Valiliği, İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. https://ordu.afad.gov.tr/kurumlar/ordu.afad/e-kutuphane/Il-Planlari/Ordu-Irap-Kurumlara-Dagitim.pdf
• Özcan, E. C., Ünlüsoy, S., & Eren, T. (2017). ANP ve TOPSIS yöntemleriyle Türkiye’de yenilebilir enerji yatırım alternatiflerinin değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Bilim ve Teknoloji Dergisi, 5(2), 204–219. https://doi.org/10.15317/Scitech.2017.82
• Özcan, E., Danışan, T., & Tamer, E. (2019). Hidroelektrik santralların en kritik elektriksel ekipman gruplarının bakım stratejilerinin optimizasyonu için matematiksel bir model önerisi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 25(4), 498–506.
• Saaty, T. (1986). Axiomatic Foundation of the Analytic Hierarchy Process. Management Science, 841–855.
• Soba, M., & Eren, K. (2010). TOPSIS yöntemini kullanarak finansal ve finansal olmayan oranlara göre performans değerlendirilmesi, şehirlerarası otobüs sektöründe bir uygulama. Uşak Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(21), 23–40.
• Sunkar, M., & Avcı, V. (2016). Şepker çayı aşağı havzası’nın (Adıyaman batısı) heyelan duyarlılık analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 13–44. https://doi.org/10.18069/firatsbed.346901
• Taş, C., Bedir, N., Eren, T., Alağaş, H. M., & Çetin, S. (2018). AHP-TOPSIS yöntemleri entegrasyonu ile poliklinik değerlendirilmesi: Ankara’da bir uygulama. Sağlık Yönetimi Dergisi, 2(1), 1–17.
• Ünal, A., Çamcı, K.G. & Tonyaloğlu, E. E. (2022). Çok kriterli karar analizi ile doğal afetlerde haritalama: Aydın ili sel-taşkın riski örneği. Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi, 6(2), 136–150.

Evaluation of Secondary Disaster Criteria after Disaster: An Application for Ordu Province

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 2, 424 – 436, 18.07.2024

İrem Gaferoğlu Sude Kaya Yavuz Baran Kalemler Emel Güven Tamer Eren

https://doi.org/10.21324/dacd.1435071

Öz

Disaster; It is all of the events that take place beyond the control of people, cause deficiencies in ordinary life, are insufficient and losses occur as a result. Due to its geological location, Turkey often faces natural hazards. Floods, earthquakes, forest fires, landslides, avalanches, snow and storms are the most common natural hazards in Türkiye. Natural disasters can also cause secondary natural disasters in some cases. In this context, secondary disasters were discussed in the studies. One of the most common types of disasters in secondary disasters is landslide disaster. For this reason, considering the disasters experienced in the past, Ordu province, which has a high probability of landslides, was chosen as the application area. In addition, due to the dominant geological, topographic structure and meteorological conditions in the province, some regions have a structure that can cause secondary disasters. In the study, it was emphasized that the landslide disaster occurred as a secondary disaster in Ordu province after the natural disaster. Multi-Criteria Decision Making (MCDF) methods were used in problem solving. First of all, the criteria that may cause secondary disasters in Ordu province (high slope, meteorological factors, disaster type, mass movements, unplanned settlement, gravity effect) were created by literature search and weighted with the Analytical Hierarchy Process (AHP) method. Within the scope of the weighted criteria, 19 districts of Ordu were ranked according to the possibility of a landslide secondary disaster using the Technique for Order Preference By Similarity To An Ideal Solution (TOPSIS) method. The district with the highest probability of a landslide occurring as a secondary disaster was Mesudiye.

Anahtar Kelimeler

Disaster Management, Secondary Disasters, AHP, TOPSIS

Kaynakça

• Ada, M., & Çakır, H. (2022). Topsis ve AHP çok kriterli karar verme yöntemlerinin personel seçim sürecine uygulanması. Uluslararası 3B Yazıcı Teknolojileri ve Dijital Endüstri Dergisi, 6(2), 186–200.
• Altındağ, İ., & Ekinciler, C. (2020). Analitik Hiyerarşi Süreci Yöntemi İle Alışveriş Merkezi Seçimi: Konya Örneği. Al Farabi Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 70–84.
• Arslan, B. E., Güven, E., & Eren, T. (2023). Afet durumunda arama kurtarma malzemelerinin sevkiyatı için insansız hava araçlarının seçimi. Resilience, 7(2), 293–303. https://doi.org/10.32569/resilience.1268208
• Avci, V. (2015). Bingöl çayı havzası’nın (Bingöl) heyelan duyarlılık analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25(2), 1–26. https://doi.org/10.18069/fusbed.66886
• Bayram, B., & Eren, T. (2023), Çok kriterli karar verme yöntemleriyle afet sonrası geçici depo yeri seçimi. Acil Yardım ve Afet Bilimi Dergisi, 3(2), 22–30.
• Bedir, N., & Eren, T. (2015). AHP-PROMETHEE yöntemleri entegrasyonu ile personel seçim problemi: Perakende sektöründe bir uygulama. Social Sciences Research Journal, 5(3), 657–674. https://doi.org/10.21923/jesd.331259
• Dalkes, M., & Korkmaz, M. S. (2023). Analitik Hiyerarşi Süreci ve Frekans Oranı Yöntemlerinin Heyelan Duyarlılık Analizinde Karşılaştırılması: Trabzon İli Akçaabat ve Düzköy İlçeleri Örneği. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 9(1), 16–38. https://doi.org/10.21324/dacd.1105000
• Dişkaya, F., & Emir, Ş. (2021). AHP-TOPSIS bütünleşik yaklaşımıyla deprem riski tabanlı İstanbul ili kentsel dönüşüm öncelik sıralaması. Afet ve Risk Dergisi, 4(2), 203–223. https://doi.org/10.35341/afet.983105
• Doğan, O. (2023). İş güvenliği uzmanlarının bakış açısıyla acil durum toplanma alan özelliklerinin AHP yöntemi ile değerlendirilmesi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 9(1), 112–124. https://doi.org/10.21324/dacd.1174380
• Ecer, F., Kınay, A. Ö., & Nasiboğlu, E. (2018). AHP yöntemi ile engelli bireye sahip ailelerin standart hayat şartlarına ulaşabilmeleri için gerekli finansal desteğin belirlenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(3), 687–704. https://doi.org/10.30798/makuiibf.428401
• Eren, T., Tezcan, B., Alakaş, H. M., & Özcan, E. (2023). Afet sonrası geçici depo yeri seçimi ve çok araçlı araç rotalama uygulaması: Kırıkkale ilinde bir uygulama. Politeknik Dergisi, 26(1), 13–27. https://doi.org/10.2339/politeknik.906704
• Erol, E., Özcan, E. & Eren, T. (2021). Elektrik üretim santrallarında iş güvenliği uzmanı seçiminde hibrit bir karar modeli. Türkiye Operasyon Yönetim Dergisi, 5(1), 615–629.
• Gökgöz, B. İ., İlerisoy, Z. Y., & Soyluk, A. (2020). Acil durum toplanma alanlarının AHP yöntemi ile değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 15(19), 935–945. https://doi.org/10.31590/ejosat.739544
• Gökçeoğlu, C., & Ercanoğlu, M. (2001). Heyelan duyarlılık haritalarının hazırlanmasında kullanılan parametrelere ilişkin belirsizlikler. Yerbilimleri, 23, 189–206.
• Gulum, P., Ayyildiz, E., & Gumus, A. T. (2021). A two level interval valued neutrosophic AHP integrated TOPSIS methodology for post-earthquake fire risk assessment: an application for Istanbul. International Journal of Disaster Risk Reduction, 61, Article 102330. https://doi.org/10.1016/j.ijdrr.2021.102330
• Güven, E., & Eren, T. (2023). İl afet risk azaltma planı çerçevesinde analitik ağ prosesi yöntemi ile kriter ağırlıklandırma: Kırıkkale ili için bir örnek. Afet ve Risk Dergisi, 6(2), 401–414. https://doi.org/10.35341/afet.1194357
• Güven, E., Eren., T., Alakaş, H. M., & Pınarbaşı, M. (2023). Doğal afetlerin tetiklediği teknolojik kazaların risk azaltma kriterlerinin ANP yöntemiyle Ağırlıklandırılması. Disaster Science and Engineering, 9(1), 34–42.
• İlerisoy, Y. Ş., Gökçen, F., Soyluk, A., & Takva, A. (2022). Deprem kaynaklı ikincil afetler ve Türkiye örneklemi. Online Journal of Art and Design, 10(2), 138–148.
• Kadıoğlu, M. (2008, 27–28 Mart). Küresel iklim değişikliğine uyum stratejileri [Bildiri Sunumu]. Kar Hidrolojisi Sempozyumu, Erzurum, Türkiye.
• Karakaşoğlu, N. (2008). Bulanık çok kriterli karar verme yöntemleri ve uygulama [Yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi
• Karancı, A. N., & İkizer, G. (2017). Afet psikolojisi: tarihçe, temel ilkeler ve uygulamalar. Türkiye Klinikleri Psikoloji – Özel Konular, 2(3), 163–171.
• Koruçuk, S., & Memiş, S. (2018). Tedarik zinciri yönetimindeki risk faktörlerinin AHP ile ölçülmesi: Erzurum ili örneği. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 1036–1051.
• Medikal Arama & Kurtarma Derneği. (2024). Deprem Sözlüğü. https://www.medak.org.tr/faydali-bilgiler/deprem-sozlugu/
• Ordu İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. (2021). İl Afet Risk Azaltma Planı (İRAP). T.C. Ordu Valiliği, İl Afet ve Acil Durum Müdürlüğü. https://ordu.afad.gov.tr/kurumlar/ordu.afad/e-kutuphane/Il-Planlari/Ordu-Irap-Kurumlara-Dagitim.pdf
• Özcan, E. C., Ünlüsoy, S., & Eren, T. (2017). ANP ve TOPSIS yöntemleriyle Türkiye’de yenilebilir enerji yatırım alternatiflerinin değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Mühendislik, Bilim ve Teknoloji Dergisi, 5(2), 204–219. https://doi.org/10.15317/Scitech.2017.82
• Özcan, E., Danışan, T., & Tamer, E. (2019). Hidroelektrik santralların en kritik elektriksel ekipman gruplarının bakım stratejilerinin optimizasyonu için matematiksel bir model önerisi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 25(4), 498–506.
• Saaty, T. (1986). Axiomatic Foundation of the Analytic Hierarchy Process. Management Science, 841–855.
• Soba, M., & Eren, K. (2010). TOPSIS yöntemini kullanarak finansal ve finansal olmayan oranlara göre performans değerlendirilmesi, şehirlerarası otobüs sektöründe bir uygulama. Uşak Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 11(21), 23–40.
• Sunkar, M., & Avcı, V. (2016). Şepker çayı aşağı havzası’nın (Adıyaman batısı) heyelan duyarlılık analizi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(2), 13–44. https://doi.org/10.18069/firatsbed.346901
• Taş, C., Bedir, N., Eren, T., Alağaş, H. M., & Çetin, S. (2018). AHP-TOPSIS yöntemleri entegrasyonu ile poliklinik değerlendirilmesi: Ankara’da bir uygulama. Sağlık Yönetimi Dergisi, 2(1), 1–17.
• Ünal, A., Çamcı, K.G. & Tonyaloğlu, E. E. (2022). Çok kriterli karar analizi ile doğal afetlerde haritalama: Aydın ili sel-taşkın riski örneği. Ulisa: Uluslararası Çalışmalar Dergisi, 6(2), 136–150.

Toplam 31 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Kaynak Göster

Download or read online: Click here