Divan-ı Hikmet’te Dört ve Kırk Sembolizminin Kökenine Dair

Yıl 2024, Sayı: 22, 1 – 15, 10.09.2024

Ümit İşlek

https://doi.org/10.46250/kulturder.1480756

Öz

Ahmed Yassawi attached importance to social unity, which was a need of the society in his time, and while explaining the religion of Islam in his work Divan-ı Hikmet, he naturally included many elements that would bring the society together, unite and organize them. While the process has progressed in this way, the studies on Divan-ı Hikmet have mostly focused on spiritual issues such as divine love, but some studies have been made on the educational function of the work or its vocabulary, and these have been evaluated within the Islamic framework. Elements such as the use of sacred numbers as symbolic value are easily fused with the Islamic framework because it is a tradition in Islam, Middle Eastern religions and pre-Islamic Turkic beliefs that numbers are considered sacred. As far as can be ascertained, there are only two studies on the sacred numbers in Divan-ı Hikmet, and these are in the form of articles. However, these studies do not mention the place of sacred numbers in pre-Islamic Turks. In this study, it became necessary to reveal that sacred numbers such as four or forty were not used only with Islamic influences in Divan-ı Hikmet, and this was the aim of the study.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Yassawi, Divan-ı Hikmet, sacred numbers, symbolism, four

Etik Beyan

I would like to thank my teacher, Prof. Dr. Mustafa Sever, who listened to me patiently and pointed out my mistakes and shortcomings.

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Arat, Reşit Rahmeti (Haz.) (2008). Yusuf Has Hacib. Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Artun, Erman (2020). Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Bascom, William R. (2010). “Folklorun Dört İşlevi”. Çev. Ferya Çalış. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Ed. M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel Yayınları, 71-86.
• Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, Pertev Naili (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Coşan, Esat (1990). Hacı Bektaş Veli Makâlât. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (2001). “At ve Koç/Koyun Şekilli Mezar Taşlarının Sembolizmi”. Toplumsal Tarih, 94: 35-42.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eberhard, Wolfram (1996). Çin’in Şimal Komşuları. Çev. Nimet Uluğtuğ. Ankara: TTK.
• Eliade, Mircea (1999). Şamanizm. Çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi.
• Ercilasun, Ahmet Bican ve Akkoyunlu, Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin). Ankara: TDK.
• Ergin, Muharrem (2018). Dede Korkut Kitabı. Ankara: TDK.
• Ergun, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: AKMB.
• Esin, Emel (1978). İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Târihi ve İslâma Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, Emel (2006). Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Frazer, James G. (2015). İnsan, Tanrı ve Ölümsüzlük. Çev. Onur Aydın ve İrem Demirel. İstanbul: Altın Bilek Yayınları.
• Guerin, Wilfred vd. (2003). “Edebiyatta Mitolojik ve Arketipik Yaklaşım Tarzları”. Çev. Mustafa Sever. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Ed. M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır. Ankara: Millî Folklor Yayınları, 257-265.
• Güler, Kadir ve Tıngıroğlu, Zafer (2018). “Kültür Coğrafyamızda ve Ahmed Yesevî’de On Sayısı Üzerine Değerlendirmeler”. The Journal of Academic Social Science Studies, 68: 77-98.
• Hatto, Arthur T. (1995). “Manas’ın Evliliği, Ölümü ve Tekrar Hayata Dönüşü”. Çev. Ergin Köylüceli. Manas Destanı Üzerine İncelemeler (Çeviriler- I). Ed. Fikret Türkmen. Ankara: TDK, 3-36.
• İnan, Abdülkadir (2020). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Karadavut, Arda (2021). “Eski Türk Yazıtlarında Sayılar: Anlamsal Bir Yaklaşım”. Türkbilig, 41: 71-81.
• Karagöz, Erkan (2020). “Masallarda Başlayış Formelleri: İdil-Ural (Tatar ve Başkurt) Masalları Örneği”. Millî Folklor, 128: 60-75.
• Karlıağa, Bekir H. (1991). “Anâsır-ı Erbaa”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.3. Ankara: TDV, 149-151.
• Keleş, Reyhan (2019). “Ahmed Yesevi’nin Hikmetlerinde Sayı Sembolizmi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 23: 561- 586.
• Köprülü, M. Fuad (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi I. Ankara: TTK.
• Sakaoğlu, Saim ve Duymaz, Ali (2017). İslamiyet Öncesi Türk Destanları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Schimmel, Annemarie (1998). Sayıların Gizemi. Çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Tatcı, Mustafa (Ed.). (2017). Dîvân-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevî. Ankara: Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
• Ulutaş, Mustafa ve Batur, Zekerya (2018). “Sayıların Atasözü ve Deyimlere Yükledikleri Anlamlar”. International Journal of Languages Education, 6(3): 361-377.
• Yolcu, Mehmet Ali (2011). “Azerbaycan Masallarında Formeller ve Formel Unsurlar”. NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1): 75-88.

Divan-ı Hikmet'te Dört ve Kırk Sembolizminin Kökenine Dair

Yıl 2024, Sayı: 22, 1 – 15, 10.09.2024

Ümit İşlek

https://doi.org/10.46250/kulturder.1480756

Öz

Ahmed Yesevi, döneminde toplumun ihtiyacı olan toplumsal birliğe önem vermiş ve Divan-ı Hikmet adlı eserinde İslam dinini anlatırken tabii olarak toplumu bir araya getirecek ve onları kenetleyip örgütleyecek unsurlara pek çok kez yer vermiştir. Süreç bu şekilde ilerlemişken Divan-ı Hikmet üzerine yapılan incelemeler daha çok ilahi aşk gibi manevi konulara yoğunlaşmışsa da kısmen eserin eğitme işlevi veya kelime kadrosu üzerine incelemeler yapılmış ve bunlar İslami çerçevede değerlendirilmiştir. Sembolik değer olarak kutsal sayıların kullanımı gibi unsurlar İslami çerçeve araştırmalarıyla kolaylıkla kaynaşmıştır çünkü gerek İslam’da gerek Orta Doğu dinlerinde gerekse İslam öncesi Türk inançlarında sayıların kutsal sayılması gelenek hâlinde süregelen bir durumdur. Tespit edildiği kadarıyla Divan-ı Hikmet’te yer alan kutsal sayılarla ilgili çalışma sayısı ikidir ve bunlar da makale boyutundadır. Fakat bu çalışmalarda da kutsal sayıların İslam öncesi Türklerdeki yerine değinilmemektedir. Bu çalışmada Divan-ı Hikmet’te dört veya kırk gibi kutsal sayıların yalnızca İslami tesirlerle kullanılmadığını ortaya koymak gerekliliği hasıl olmuş ve çalışmada bu amaç güdülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Yesevi, Divan-ı Hikmet, kutsal sayılar, sembolizm, dört

Teşekkür

Beni sabırla dinleyen, yanlış ve eksiklerimi gösteren hocam Prof. Dr. Mustafa Sever’e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aksoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Arat, Reşit Rahmeti (Haz.) (2008). Yusuf Has Hacib. Kutadgu Bilig. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Artun, Erman (2020). Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Bascom, William R. (2010). “Folklorun Dört İşlevi”. Çev. Ferya Çalış. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2. Ed. M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel Yayınları, 71-86.
• Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, Pertev Naili (1984). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Coşan, Esat (1990). Hacı Bektaş Veli Makâlât. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (2001). “At ve Koç/Koyun Şekilli Mezar Taşlarının Sembolizmi”. Toplumsal Tarih, 94: 35-42.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eberhard, Wolfram (1996). Çin’in Şimal Komşuları. Çev. Nimet Uluğtuğ. Ankara: TTK.
• Eliade, Mircea (1999). Şamanizm. Çev. İsmet Birkan. Ankara: İmge Kitabevi.
• Ercilasun, Ahmet Bican ve Akkoyunlu, Ziyat (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk (Giriş, Metin, Çeviri, Notlar, Dizin). Ankara: TDK.
• Ergin, Muharrem (2018). Dede Korkut Kitabı. Ankara: TDK.
• Ergun, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: AKMB.
• Esin, Emel (1978). İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Târihi ve İslâma Giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Esin, Emel (2001). Türk Kozmolojisine Giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, Emel (2006). Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Frazer, James G. (2015). İnsan, Tanrı ve Ölümsüzlük. Çev. Onur Aydın ve İrem Demirel. İstanbul: Altın Bilek Yayınları.
• Guerin, Wilfred vd. (2003). “Edebiyatta Mitolojik ve Arketipik Yaklaşım Tarzları”. Çev. Mustafa Sever. Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar. Ed. M. Öcal Oğuz ve Selcan Gürçayır. Ankara: Millî Folklor Yayınları, 257-265.
• Güler, Kadir ve Tıngıroğlu, Zafer (2018). “Kültür Coğrafyamızda ve Ahmed Yesevî’de On Sayısı Üzerine Değerlendirmeler”. The Journal of Academic Social Science Studies, 68: 77-98.
• Hatto, Arthur T. (1995). “Manas’ın Evliliği, Ölümü ve Tekrar Hayata Dönüşü”. Çev. Ergin Köylüceli. Manas Destanı Üzerine İncelemeler (Çeviriler- I). Ed. Fikret Türkmen. Ankara: TDK, 3-36.
• İnan, Abdülkadir (2020). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Karadavut, Arda (2021). “Eski Türk Yazıtlarında Sayılar: Anlamsal Bir Yaklaşım”. Türkbilig, 41: 71-81.
• Karagöz, Erkan (2020). “Masallarda Başlayış Formelleri: İdil-Ural (Tatar ve Başkurt) Masalları Örneği”. Millî Folklor, 128: 60-75.
• Karlıağa, Bekir H. (1991). “Anâsır-ı Erbaa”. TDV İslâm Ansiklopedisi, C.3. Ankara: TDV, 149-151.
• Keleş, Reyhan (2019). “Ahmed Yesevi’nin Hikmetlerinde Sayı Sembolizmi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 23: 561- 586.
• Köprülü, M. Fuad (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (2014). Türk Mitolojisi I. Ankara: TTK.
• Sakaoğlu, Saim ve Duymaz, Ali (2017). İslamiyet Öncesi Türk Destanları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Schimmel, Annemarie (1998). Sayıların Gizemi. Çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Tatcı, Mustafa (Ed.). (2017). Dîvân-ı Hikmet, Hoca Ahmed Yesevî. Ankara: Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayınları.
• Ulutaş, Mustafa ve Batur, Zekerya (2018). “Sayıların Atasözü ve Deyimlere Yükledikleri Anlamlar”. International Journal of Languages Education, 6(3): 361-377.
• Yolcu, Mehmet Ali (2011). “Azerbaycan Masallarında Formeller ve Formel Unsurlar”. NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1): 75-88.

Toplam 33 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Kaynak Göster

Download or read online: Click here