Azeb Bey Mescidi Bursa’da Muradiye semtinde Kullukçu sokağında bulunmaktadır. Kapısı üstündeki sülüs hatla yazılmış Arapça kitâbesine göre ümerâdan Azeb Bey b. Abdullah tarafından 860 Rebîülevvel sonlarında (1456 Mart başları) yapılmıştır. Yanındaki türbenin üç satırlık oldukça girift hatlı yine Arapça kitâbesine göre ise türbe 854’te (1450) inşa edilmiştir. Azeb Bey 1444’te II. Murad’ın yanında Varna Savaşı’na katılmış ve zaferden sonra hediyelerle Memlük sultanına elçi olarak gönderilmiştir. Bir şer‘iyye sicili kaydına göre 10 Safer 983’te (21 Mayıs 1575), mütevellisi Mustafa Bey’in ihmali yüzünden mescid harap olduğundan halk tarafından müdahalede bulunulmuştur.
Azeb Bey Mescidi, Bursa’da hayli örnekleri bulunan pâyeli son cemaat yeri olan, kare mekânı tek kubbe ile örtülü tiptedir (Acem Reis, Ahmed-i Dâî, Altıparmak vb.). Bu devir camilerinde görüldüğü gibi iki sıra tuğla ve moloz taş dizileri halinde yapılmıştır. İki yanı duvarla kapalı olan son cemaat yeri, iki kemerle ayrılmış, üstleri beşik tonozlarla örtülü üç bölüm halindedir. Benzeri camilerde de olduğu gibi son cemaat yeri kemerlerinin üstünde düz bir duvar yükselmektedir. Kare mekândan 5,80 m. kadar çapı olan kubbeye geçiş ise Türk üçgenleriyle sağlanmıştır.
Mescidin sağında bulunan türbe de kare planlı olup üstünü mescidinki çapında bir kubbe örtmektedir. Kapının alınlığında altı köşeli tuğlalardan bir süsleme vardır. Kâzım Baykal türbenin içinde Ubeyd Bey’in 901 (1495-96) tarihli kabrinden başka birkaç mezar bulunduğunu bildirir. Onun tarafından türbenin çevresindeki hazîrede Turhan b. Azeb Bey’in mezar taşı görüldüğü gibi batı tarafında yıkılmış bir türbenin veya başka bir binanın kalıntıları da tesbit edilmiştir. Caminin yakınında çok yaşlı bir de çınar ağacı bulunmaktadır.
BİBLİYOGRAFYA
Kâzım Baykal, Bursa ve Anıtları, Bursa 1950 ⟶ 2. bs., İstanbul 1982, s. 43, 169 (kitâbeler).
Ayverdi, Osmanlı Mi‘mârîsi III-IV, s. 66-69.
Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, Ankara 1983, III, 24, 252.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 4. cildinde, 315 numaralı sayfada yer almıştır.