Ankara dışında, kuzeyde ve şehre hâkim bir konumda olan Hüseyingazi tepesi üstünde yer alan türbenin kim için ve hangi tarihte yapıldığı bilinmemektedir. Gönül Öney, XIV-XV. yüzyıllarda inşa edilmiş olabileceğini söylemektedir. Türk medeniyetinde Hızır İlyas efsanesine bağlı yaygın bir gelenek olarak Hıdırlık adı verilen tepelerde inşa edilen yatır türbelerinden biridir. Eski halk inançlarına dayanan Hıdırlıklar Anadolu ve Rumeli’nin birçok yerinde görülmüştür.
Hıdırlık Türbesi Öney tarafından ileri sürüldüğü kadar geç bir döneme ait değildir. Rakımı 1400 metreyi bulan bu tepede inşa edilen “makam-türbe” evvelce herhalde bir tekke ile birlikte bulunuyordu. Evliya Çelebi buradan “Hazret-i Hızır ziyaretgâhı” diye bahseder. Burası, İslâmiyet’in yayılmasında önemli payı olan alp erenler veya gazi erenlerden bir velînin türbesi olmalıdır.
Bir müddet Bayramiyye Tekkesi olarak hizmet gördüğü tahmin edilen tekke daha geç dönemlerde terkedildiğinden ortadan kalkmış ve hiçbir izi kalmamıştır. Hıdırlık Türbesi, Batılı bir ressam tarafından XVIII. yüzyılda yağlı boya tekniğinde yapılan bir Ankara tablosunda tepenin zirvesinde yer alan bir yapı olarak gösterilmiştir. Yıldırım isabetiyle önemli ölçüde tahribe uğrayan türbe Ankara’nın başşehir yapıldığı yıllarda kısmen harap olmuş durumda, fakat henüz ayakta bulunuyordu. Ancak sonraları bütünüyle yıkılmış veya yıktırılmıştır. Bugün tamamen harap haldedir.
Eski fotoğraflarından öğrenildiği kadarı ile Hıdırlık Türbesi moloz taşlardan yapılmış, kayalık bir zemine oturan kare planlı bir bina idi. Bu mekânın üstünü tuğladan bir kubbe örtüyordu. Fotoğrafta bu kubbenin hafifçe sivri bir biçimde olduğu farkedilir. Bu da ilk yapıldığında üstünde bu kubbeyi örten sivri bir külâhın bulunduğu ihtimalini akla getirmektedir. Bu özellik, türbenin esasında Selçuklu mimarisinde görüldüğü gibi bir kümbet-türbe olduğunu düşündürmektedir.
BİBLİYOGRAFYA
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, II, 426.
Ankara Vilâyeti Salnâmesi 1325/1907 (haz. Kudret Emiroğlu v.dğr.), Ankara 1995, s. 97-98.
F. W. Hasluck, Christianity and Islam under the Sultans, Oxford 1929, II, 504.
Hâmid Zübeyr Koşay, Ankara Budun Bilgisi, Ankara 1933, s. 13, s. 140’taki resim.
Avni Candar, Anadolu Coğrafya Lugatı Sınacları I: Ankara, Ankara, ts., s. 33.
Hikmet Tanyu, Ankara ve Çevresinde Adak ve Adak Yerleri, Ankara 1967, s. 86-93, rs. 19-23.
Gönül Öney, Ankara’da Türk Devri Dinî ve Sosyal Yapıları, Ankara 1971, s. 123, 311, rs. 214.
Semavi Eyice, “Ankara’nın Eski Bir Resmi”, Atatürk Konferansları IV: 1970, Ankara 1971, s. 97, 110 (not 90), lv. IX, rs. 10.
Ankara Posta Kartları ve Belge Fotoğrafları Arşivi Kataloğu (Belko), Ankara 1994, s. 118, rs. 15-08.
Ozan Sağdıç, Bir Zamanlar Ankara, Ankara, ts., s. 82.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1998 yılında İstanbul’da basılan 17. cildinde, 313 numaralı sayfada yer almıştır.