ABBAS b. ME’MÛN

Abbâsî Halifesi Me’mûn’un oğludur. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Askerî sahada çok iyi yetiştiği anlaşılan Abbas, 214 (829-30) yılında Bilâl el-Gassânî eş-Şârî’nin isyanını bastırdı. Babasının Bizans’a karşı çıktığı ilk seferde ordu kumandanı olarak Anadolu’ya girdi ve bazı kaleleri fethetti. Ertesi yıl Niğde (Antigu), Hasîn ve Ahrâb kalelerini ele geçirdikten sonra Bizans İmparatoru Theophilos ile karşılaştı. Yapılan savaşta imparator mağlûp oldu. 833’te babası tarafından Tyana’yı (Tuana) tahkim edip müslüman nüfusu burada iskân etmekle görevlendirildi.

Halife, Bizans’a karşı çıktığı dördüncü seferinde Bedendûn (Pozantı) suyu kenarında vefat etti (9 Ağustos 833). İslâm kaynaklarında, Me’mûn’un halefini tayin edip etmediği konusunda açık bilgi yoktur. İhtiyatla karşılanacak bazı kaynaklarda ise onun, kardeşi Mu‘tasım’ı veliaht tayin ettiği kaydedilmektedir. Ancak halife ordusundaki Türkler’in baskısı sonucu Mu‘tasım hilâfete getirilince karargâhta bulunan Araplar, Abbas lehine tezahürata kalkıştı. Yine muhtemelen bir baskı sonucu, Abbas ordunun huzuruna çıkarak amcasına biat etti, onların da biat etmeleri gerektiğini söyledi. Böylece Mu‘tasım’ın halifeliği kesinleşmiş oldu.

Yeni halife zamanında Sugūr ve Avâsım valiliğinden azledilen Abbas, bir daha resmî bir göreve getirilmedi. Türkler’in gerek ordu içinde, gerekse idarî kadrolarda nüfuz sahibi olmalarını bir türlü hazmedemeyen Araplar, halifeyi tahtından indirip yerine Abbas’ı geçirmek üzere harekete geçtiler. Ancak Abbas’ın çekingenliği sebebiyle birkaç suikast teşebbüsü başarıya ulaşamadı. Ordu içindeki Türkler’e ve halifeye karşı açıkça cephe alan muhalefetin faaliyetleri Ammûriye (Amorion) seferinden dönüşte ortaya çıkarıldı ve Abbas’la birlikte bütün elebaşılar yakalandı. Abbas, Menbic’te hapiste iken öldü.

BİBLİYOGRAFYA

Ya‘kūbî, Târîḫ, II, 464, 471, 476.

Taberî, Târîḫ (de Goeje), III, 1100, 1101, 1111, 1133, 1140, 1164, 1249, 1250, 1256, 1267.

Mes‘ûdî, Mürûcü’ẕ-ẕeheb (Meynard), VII, 102, 136.

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, IV, 409, 415, 418, 429, 432, 440, 486, 491.

J. A. Bury, A History of the Eastern Roman Empire (802-863), London 1912, s. 258, 473-474.

A. A. Vasilev, Byzance et les Arabes, La Dynastie d’Amorium, Bruxelles 1935, I, 101-118.

Hakkı Dursun Yıldız, İslâmiyet ve Türkler, İstanbul 1976, s. 70-76, 89-91.

K. V. Zetterstéen, “Abbas”, İA, I, 14-15.

a.mlf., “al-ʿAbbās b. al-Maʾmūn”, EI² (Fr.), I, 11-12.