ABBAS HİLMİ I

Kavalalı Mehmed Ali Paşa’nın torunu ve Ahmed Tosun Paşa’nın oğludur. Amcası İbrâhim Paşa’nın 1848’de ölümünden sonra Mısır valisi oldu. Valiliğinin ilk yıllarında, Avrupa’nın tesiriyle yapılmaya başlanan reformlara karşı çıktı ve özellikle Mehmed Ali Paşa zamanında Batı’dan örnek alınarak açılan bazı müesseseleri kapattı. Bunun tabii bir sonucu olarak okullarda görevli pek çok yabancı danışman ve hocayı görevlerinden aldı. Bu uygulamaları yanında, bazı Arap mütefekkirlerine büyük ilgi gösterdi; hatta devrinin tanınmış âlimi Tahtâvî’yi bir mektep açması için 1850’de Hartum’a gönderdi. Devlet harcamalarında masrafları büyük ölçüde kısarak vergilerde indirim yaptığından halkın iktisadî durumunda gözle görülür bir düzelme oldu. Mısır’daki Lübnanlı ve Suriyeli tüccarların durumu oldukça iyi bir seviyeye geldi. Valiliği sırasında İngiltere’ye karşı dostça bir politika takip etti ve Tanzimat’ın Mısır’da uygulanması konusunda Osmanlı Devleti’ne karşı yaptığı mücadelede İngilizler’in desteğini sağladı. İngiltere ise bu destek karşılığında 18 Haziran 1851’de Nil ile Süveyş arasında demiryolu inşa etme imtiyazını aldı. Böylece, Hindistan’a kısa yoldan ulaşmak için önemli bir adım atmış oldu. Abbas Hilmi, kendisinden önceki dönemlerde görev yapmış olan bazı devlet adamlarına ve dedesi Mehmed Ali Paşa hânedanına mensup kimselere karşı iyi davranmadığından, Mısır ümerâsı tarafından sık sık Osmanlı hükümetine şikâyet edildi. Tanzimat’ın Mısır’da uygulanması konusunda Osmanlı Devleti ile ortaya çıkan meseleleri çözmek için Fuad Efendi (Paşa) Mısır’a gönderildi. Fuad Efendi bu hususta bazı düzenlemeler yaptı ve şikâyet konusu meseleleri hallettikten sonra, Abbas Hilmi’nin gayretlerinden memnun olarak İstanbul’a döndü.

Bundan sonra Osmanlı Devleti’ne sadık kalan Abbas Hilmi, henüz genç yaşta iken Benhâ’da ansızın öldü (19 Şevval 1270 / 15 Temmuz 1854). Oldukça vehimli bir karaktere sahip olan Abbas Hilmi’nin ölüm sebebi tam olarak aydınlığa kavuşmamıştır. Ölümünden sonra yerine amcası Said Paşa geçti. İbrâhim İlhâmî adındaki oğlu ise Sultan Abdülmecid’in kızı Münîre Sultan ile evlenerek padişaha damat olmuştur.

BİBLİYOGRAFYA

BA, Mısır İrâdeleri, nr. 581, 583.

Cevdet Paşa, Tezâkir (nşr. Cavid Baysun), Ankara 1953, I, 8, 9, 13, 40, 41; Ankara 1960, II, 114; Ankara 1967, IV, 58-60.

Lutfî, Târih, IX, 14, 28, 29, 30, 31, 55, 68, 98, 100.

P. K. Hitti, Lebanon in History, London 1957, s. 474.

Uluçay, Padişahların Kadınları, s. 157.

Albert Hourani, Arabic Thought in the Liberal Age 1798-1939, Cambridge 1984, s. 72.

J. Oestrup, “Abbas I.”, İA, I, 10-11.

M. Colombe, “ʿAbbās Ḥilmī I”, EI² (İng.), I, 13.