ABBAS SAL

Louga’nın kuzeyindeki Sakal’ın Nguick köyünde doğdu. Sahâbî Abdullah b. Abbas’a nisbetle onun adını almakla birlikte kısaca Abbas Sal (Sall) olarak bilinir. Aslen Futa Toro’da yönetici bir aileye mensuptur. Hayatını ve eserlerini inceleyen kızının torunu Şeyh Ticân Gāy ailenin soyunu Ukbe b. Nâfi‘e kadar götürür (Şeyḫ ʿAbbâs Ṣal, s. 9). Babası Mayoro, köyünde tahsil gördüğü gibi bölgenin ruhanî lideri Hacı Ahmed Vid’in hem müridi hem damadı oldu. Abbas Sal eğitimine Kur’an okumayı öğrenmekle başladı, öncelikle babasının, onun ölümünden (1923) sonra da Şeyh Ali Dia’nın yanında hıfzını tamamladı. Ardından Senegal’in kuzey bölgesindeki Nyambur’a gitti. Orada amcası Serigne Ömer’den Mâlikî fıkhı tahsil etti. Bölgedeki âlimlerden Arap dili ve edebiyatına dair metinler okudu. Saint Louis’de Berâyîm diye tanınan edip Şeyh İbrâhim Diop’tan nahiv, belâgat, mantık, fıkıh usulü ve tefsir dersleri aldı. Son olarak Şeyh Said Nur Tal’dan (Seydu Nourou Tall) edebiyat, Muhammed Bâbâ el-Alevî’den hadis okuyup icâzet aldı. Özellikle İbn Teymiyye ve Zemahşerî’nin kitaplarından etkilendi.

Abbas Sal, belli bir ilmî seviyeye ulaştıktan sonra Ticâniyye şeyhi Ebû Bekir b. Mâlik Sî’ye intisap etti (1925). Babası da Şeyh Mâlik’in müridi idi. Ancak sağlam ve etkileyici karakteri diğer tarikat mensupları arasında kıskançlığa yol açtı. Hakkındaki yakıştırmalar sonucu şeyhi Ebû Bekir kendisinden yüz çevirince 1953’te ondan ayrılarak Ticâniyye tarikatının Louga bölgesindeki kolunu kurdu. Saint Louis’de on beş yıl süreyle eğitmenlik yaptıysa da ardından geçimini sağlamak için ticarete başladı. Senegal’in kuzey bölgesinde pek çok cami ve okul inşa etti. 1987’de Louga’da tesis ettiği, binlerce öğrenci yetiştiren Hanefiyye adlı İslâm enstitüsü onun en önemli eserlerinden biridir. Bu enstitü sadece Senegal’de değil çevre ülkelerde de etkili oldu ve oralardan pek çok öğrenci geldi. Abbas Sal aralarında Mısır, Cezayir ve Irak’ın da bulunduğu Arap ülkelerini ziyaret edip yöneticilerle görüştü. Ürdün Kralı Hüseyin’i ve Fas Kralı II. Hasan’ı öven şiirler yazdı. Yedi defa hacca ve ömrünün sonlarında tedavi olmak amacıyla birkaç defa Fransa’ya gitti. 2 Temmuz 1990 tarihinde Louga’da vefat etti. Kane Doudou, Dakar’daki Université Cheikh Anta Diop’da Serigne Abbas Sall (1909-1990): Vie et œuvre d’une figure de proue de la Tidjaniya sénégambienne adıyla yüksek lisans tezi hazırlamıştır (1998).

Eserleri. Yazı hayatına 1934 yılında başlayan Abbas Sal bazı risâleler kaleme almışsa da daha çok şiirleriyle meşhur olup Senegal’de en üretken şair olarak bilinir. Louga’daki kütüphanesinde bulunan, 7824 beyitten oluşan dört bölüm halindeki, Nefeḥât Rabbâniyye adlı divanının “Câmiʿu’d-dürer fî medḥi ḫayri’l-beşer” başlıklı birinci bölümü na‘tlardan oluşmakta, “Sübülü’s-selâm fî medḥi vâris̱i ḫayri’l-enâm” adlı ikinci bölüm Ahmed et-Ticânî için yazdığı kasideleri içermektedir. Üçüncü bölümde tasavvuf ve tevessülle ilgili şiirleri, dördüncü bölümde çeşitli müslüman âlimler hakkında yazdığı kaside ve mersiyeleri mevcuttur (bazıları Şeyh Ticân Gāy’ın eseri içinde yayımlanan bütün şiirlerinin listesi için bk. Hunwick, IV, 353-373). Divanın üçüncü bölümü Nefeḥât Rabbâniyye: el-cüzʾü’s̱-s̱âlis̱, Mecmûʿu’t-tevessülât adıyla basılmıştır (Louga 1999). Dördüncü bölümdeki “Kifâyetü’ṭ-ṭullâb fi’l-ḥas̱s̱ ʿale’l-ʿilm ve’l-âdâb” başlıklı şiiri Şeyh Ticân Gāy ve Şeyh Ticân Fâl tarafından Fransızca’ya tercüme edilmiştir (Kifâyatu ṭullab: reflexions de Serigne Abbas Sall sur l’éducation ou l’utilité du savoir, Saint Louis 1994). Yazma nüshaları kendi kütüphanesinde bulunan diğer eserleri şunlardır: Ḥallü’l-aḳfâl fî ḥadîs̱i “lâ tüşeddü’r-riḥâl”, Taḥḳīḳu’l-mebânî fî ṭarîḳati’l-ḫatmi’t-Ticânî, el-Edʿiyetü’l-mübâreke fî muḫtelifi’l-aġrâż, el-Esânîdü’l-ġāliye fi’ṭ-ṭarîḳati’t-Ticâniyye, el-Cevâhirü’l-ġāliye fi’l-esânîdi’l-ʿâliye li’ṭ-ṭarîḳati’t-Ticâniyye.

BİBLİYOGRAFYA :

Abdülkādir M. Seylâ, el-Müslimûn fi’s-Seneġāl meʿâlimü’l-ḥâżır ve âfâḳu’l-müstaḳbel, Katar 1406/1986, s. 117-142; Şeyh Ticân Gāy, eş-Şeyḫ ʿAbbâs Ṣal et-Ticânî: Ḥayâtühû ve aʿmâlüh, Dakar 2001; J. O. Hunwick, Arabic Literature of Africa: The Writings of Western Sudanic Africa, Leiden 2003, IV, 350-373; Souleymane Bachir Diagne, “Shaykh al-Hajj Abbas Sall: In Praise of the Tījānīya Order”, Tales of God’s Friends: Islamic Hagiography in Translation (ed. J. Renard), Berkeley 2009, s. 169-178; Cheikh Tidiane Fall, “Al-Hajj Abbas Sall (1909-1990)”, Islam et sociétés au sud du Sahara, sy. 11, Paris 1997, s. 163-172.