ABD b. HUMEYD

Mâverâünnehir’de bir Türk şehri olan Kis’te 170’ten (786-87) sonra doğdu ve aynı şehirde öldü. Gençliğinde o günün önemli ilim merkezlerine giderek Yezîd b. Hârûn, Yahyâ b. Âdem, Abdürrezzâk, Ebû Dâvûd et-Tayâlisî ve Ebû Bekir b. Ebû Şeybe gibi âlimlerden hadis tahsil etti. Kendisinden de Müslim, Tirmizî ve oğlu Muhammed başta olmak üzere Mâverâünnehir âlimlerinin birçoğu hadis rivayet etti. Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’deki bir senedde (“Menâḳıb”, 25) geçen Abdülhamîd (veya Abdülhumeyd) isminin Abd b. Humeyd olduğunu söyleyen Mizzî’yi (bk. Fetḥu’l-bârî, XIV, 94) Dârimî’deki rivayet desteklemektedir.

Güvenilir bir muhaddis olan Abd b. Humeyd’in iki eseri vardır: 1. el-Müsnedü’l-kebîr. Müellif tarafından yapılmış bir muhtasarına ait bazı cüzler günümüze kadar ulaşmıştır (bk. GAS, I, 113). el-Münteḫab min Müsnedi ʿAbd b. Ḥumeyd adıyla bilinen ve Süleymaniye (Ayasofya, nr. 894, 204 vr.), Millet (Feyzullah Efendi, nr. 548, 207 vr.), Nuruosmaniye (nr. 1231, 194 vr.) ve Köprülü (nr. 456, 176 vr.) kütüphanelerinde birer yazması bulunan eser üzerinde, Kemaleddin Özdemir, Hadis İlminde Abd b. Humeyd ve Müntehab Müsned’i adıyla Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nde bir doktora tezi hazırlamıştır. Ayrıca es̱-S̱ülâs̱iyyâtü’l-vâḳıʿa fî Münteḫabi’l-Müsned adlı seçme bir cüzün yazmaları da bulunmaktadır (Süleymaniye Ktp., Ayasofya, nr. 882/2, vr. 10-21; Zâhiriyye Ktp., Hadis 248, 6 vr.).

2. et-Tefsîr. Günümüze ulaşmayan bu eserden İbn Hacer’in yaptığı iktibaslara el-İṣâbe’de yer yer rastlanmaktadır (bk. GAS, I, 113).

BİBLİYOGRAFYA

Dârimî, “Muḳaddime”, 6.

Buhârî, “Menâḳıb”, 25.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XII, 235-238.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 534.

a.mlf., el-ʿİber, I, 357.

İbn Hacer, Tehẕîbü’t-Tehẕîb, VI, 454-457.

a.mlf., Fetḥu’l-bârî (Sa‘d), XIV, 94.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 120.

Sezgin, GAS, I, 113.