ABDÜLAZÎZ b. MUHAMMED b. SUÛD

Babası, Vehhâbîliğin kurucusu Muhammed b. Abdülvehhâb ile birlikte yeni mezhebi yaymak için faaliyete geçen Muhammed b. Suûd’dur. 1766’da hânedanın başına geçen Abdülazîz, babasının siyasetini takip ederek Vehhâbîliği yaymak için otuz yıl Orta Arabistan’daki muhtelif kabilelerle mücadele etti. Daha sonra Basra körfezi sahillerine kuvvet sevketti ve 1795’te Lahsâ’yı ve Katîf’i ele geçirdi. 1798 Ekiminde, Bağdat Valisi Süleyman Paşa tarafından bu bölgeye gönderilen Kethüdâ Ali Paşa kumandasındaki kuvvetler Vehhâbîler’e karşı başarı kazanamayınca, 1799’da iki taraf arasında altı yıllık bir barış yapıldı.

1773’te Mekke Şerifi Sürûrî’den vergi karşılığı mukaddes yerleri ziyaret izni alan Abdülazîz, 1787’de bu izni geri alan Mekke Şerifi Galib ile mücadeleye girişti ve 1798’de Mekke’ye serbestçe girme hakkına sahip oldu. 1802’de, Şiî Hazâil kabilesinin bir Vehhâbî kafilesini vurması üzerine, oğlu Suûd’u Irak-Kerbelâ bölgesine göndererek Kerkük’ü yağma ettirdi, halkını da topluca öldürttü. 1803 Şubatında Tâif’i ele geçirerek orayı da yağmalattı ve ardından Mekke’ye yöneldi. Muhtemel bir katliam ve yağmanın önüne geçmek isteyen Mekke Şerifi Galib’in kardeşi Abdülmuîn, onları şehre davet etti ve böylece Vehhâbîler 1803 Nisanında Mekke’ye girdiler. Burada dört gün kadar kaldıktan sonra Cidde üzerine yürüdüler; ancak bu sırada Cidde’de bulunan Galib, Cidde Valisi Şerif Paşa ile birlikte Vehhâbîler’i bozguna uğrattı. Abdülazîz’in Necid’e çekilmesi üzerine de Mekke geri alındı (Temmuz 1803). Hâkimiyetini Basra, Bahreyn, Uman taraflarına kadar yayan Abdülazîz, 4 Kasım 1803’te Dir‘iye’de bir camide, Irak katliamından çok etkilenen bir Şiî tarafından hançerlenerek öldürüldü.

BİBLİYOGRAFYA

Resul Hâvî Efendi, Târih-i Devhatü’l-Vüzerâ ve Zeyl-i Gülşen-i Hulefâ, Bağdad 1246, vr. 116^a-118^b, 126^b-127^a.

Eyüb Sabri, Târîh-i Vehhâbiyân, İstanbul 1296, s. 40-48.

Cevdet, Târih, VII, 31-35, 83, 166-168, 205-214, 244.

Uzunçarşılı, Mekke-i Mükerreme Emirleri, Ankara 1972, s. 115, 117-118.

B. Carra de Vaux, Les penseurs de l’Islam, Paris 1984, V, 310-311.

Zirikli, el-Aʿlâm (nşr. Züheyr Fethullah), Beyrut 1986, IV, 27.

J. H. Mordtmann, “İbn Sa’ûd”, İA, V/2, s. 800.

G. Rentz, “al-Dirʿiyya”, EI² (İng.), II, 321.