ABDÜLBÂSIT el-MALATÎ

844 (1440) yılında Malatya’da doğdu. Babası Halil Mısır’da vezirlik, Hama, Kudüs, Safed, İskenderiye ve diğer bazı yerlerde nâiblik görevlerinde bulunmuştu. Abdülbâsıt gençlik yıllarında tahsilini tamamlamak amacıyla Halep, Dımaşk ve Mağrib’i dolaştıktan sonra Kahire’ye yerleşti. Dımaşk’ta Kazasker Alâ er-Rûmî, Kıvâmüddin ve Hamîdüddin en-Nu‘mânî gibi Hanefî âlimlerinden, Trablus’ta da Burhân el-Bağdâdî’den ders aldı. Kahire’de ise Necm el-Kırîmî’den Arapça, meânî ve beyân, Şeref Yûnus er-Rûmî’den mantık, felsefe ve kelâm, Kâfiyeci’den muhtelif ilimleri okudu; Şümünnî ve İbnü’d-Deyrî gibi fakihlerden icâzet aldı. Tıp ve diğer bazı ilim dallarında da geniş bilgisi vardı. Bir müddet medreselerde ders verdikten sonra müderrislik görevinden ayrılıp kitap yazmaya başladı. Büyük bir kısmı risâle hacminde olan başlıca eserleri şunlardır:

1. er-Ravżü’l-bâsim fî ḥavâdis̱i’l-ʿumr ve’t-terâcim (Vatikan, Ar. 728).

2. Neylü’l-emel fî ẕeyli’d-Düvel. Zehebî’nin Düvelü’l-İslâm adlı eserine yazdığı zeyil olup 744-896 (1343-1491) yılları arasında meydana gelen olayları ihtiva eder.

3. ed-Dürerü’l-vesîm. Kutbüddin Muhammed b. Ahmed el-Kastallânî’nin Tekrîmü’l-maʿîşe fî taḥrîmi’l-ḥaşîşe adlı eserine yazdığı şerhtir.

4. el-Mecmaʿu’l-müfennen bi’l-muʿcemi’l-muʿanven (biyografi).

5. el-Ḳavlü’l-meʾnûs fî şerḥi’l-Ḳāmûs (Süleymaniye Ktp., Hamidiye, nr. 1417, 223 varak).

Hacimleri üç ile elli iki varak arasında değişen şu on dört risâlesi Süleymaniye Kütüphanesi’nde (Ayasofya, nr. 4793) bir mecmua içinde yer almaktadır: Ġāyetü’s-sûl fî sîreti’r-Resûl (İstanbul 1328); el-Menfaʿa fî sırri kevni’l-vużûʾ maḫṣûṣan bi’l-aʿżâʾi’l-erbaʿa; el-Ḳavlü’l-cezm fî târîḫi’l-enbiyâʾ üli’l-ʿazm; er-Ravżatü’l-murabbaʿa fî sîreti’l-ḫulefâʾi’l-erbaʿa; Nüzhetü’l-esâṭîn fî men veliye Mıṣr mine’s-selâṭîn; Mecmûʿu’l-bustâni’n-nûrî li-ḥażreti Mevlâna’s-Sulṭâni’l-Ġūrî; ez-Zehrü’l-maḳṭûf fî maḫârici’l-ḥurûf; el-Eẕkârü’l-mühimmât fî mevâżıʿa ve evḳāt; el-Ḳavlü’l-ḫâṣ fî tefsîri sûreti’l-İḫlâṣ; el-Ḳavlü’l-meşhûd fî tercîḥi teşehhüdi Benî Mesʿûd; en-Nefeḥâtü’l-fâʾiḥa fî tefsîri’l-Fâtiḥa; el-Vuṣle fî mesʾeleti’l-ḳıble; Nüzhetü’l-elbâb muḫtaṣaru Aʿcebi’l-ʿucâb; es-Sırru ve’l-ḥikme fî kevni’l-ḫamse ṣalavât maḫṣûṣan bi-hâẕihi’l-evḳāt. Bunların dışında Hanefî fıkhına dair bazı eserlere de şerh yazmıştır.

BİBLİYOGRAFYA

Sehâvî, eḍ-Ḍavʾü’l-lâmiʿ, IV, 27.

İbn İyâs, Bedâʾiʿu’z-zühûr fî veḳāʾiʿi’d-dühûr (nşr. Muhammed Mustafa), Kahire 1402-1404/1982-84, IV, 374.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 298, 470; II, 1604.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 494.

Brockelmann, GAL, II, 66; Suppl., II, 52-53.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, V, 68-69.

Ahmed Atıyyetullah, el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, Kahire 1399/1979, V, 93.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), III, 270.