ABDÜLKĀDİR ÛDEH

1930’da Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdikten sonra savcılık ve hâkimlik yaptı. Daha kuruluş yıllarından itibaren Müslüman Kardeşler (el-İhvânü’l-müslimîn) teşkilâtında yer aldı. Kral Fâruk tahttan indirildikten sonra yeni Mısır anayasasını hazırlamak üzere kurulan komisyonda üyelik yaptı. Komisyon çalışmaları sırasında hürriyetleri savunan ve anayasanın İslâmî esaslara dayandırılmasını isteyen tavırlarıyla dikkati çekti.

General Necib’in hürriyetçi subaylar (ed-dubbâtü’l-ahrâr) tarafından iş başından uzaklaştırılmasına tepki olarak başlayan halk gösterilerinde faal rol oynadı. Müslüman Kardeşler teşkilâtı ile Cemal Abdünnâsır ve taraftarları arasında bir yakınlaşma sağlamaya çalışan Ûdeh bu gayesini gerçekleştiremedi ve hükümet teşkilâtı kapatma kararı aldı. Abdünnâsır’ı kararından döndürmek için yaptığı bir görüşmede kullandığı sert üslûp ve General Necib’in göreve iadesi için yapılan gösterilerdeki rolü sebebiyle Abdünnâsır’la arası açıldı. Abdünnâsır’ın İngiltere ile imzaladığı antlaşmayı Müslüman Kardeşler adına inceleme görevinin Abdülkādir Ûdeh’e verilmesi üzerine hazırladığı raporda, İngiliz menfaatlerini koruduğu ve İngiliz işgaline zemin hazırladığı gerekçesiyle antlaşmaya karşı çıktı; antlaşmanın Amerikan ve İngiliz menfaatlerini koruma uğruna bölgeyi harp ve sıkıntıların içine çekeceğini söyledi. Bu rapor da Abdünnâsır ile Müslüman Kardeşler ve Abdülkādir Ûdeh arasındaki uçurumun büyümesinde etkili olmuştur.

Müslüman Kardeşler teşkilâtındaki çalışmalarına daha çok zaman ayırabilmek için 1951’de resmî görevlerinden istifa ederek avukatlığa başladı. Bu arada, 1953 yılında anayasa hazırlamak üzere Libya’ya davet edildi. Kasım 1954’te Abdünnâsır’a karşı girişilen başarısız suikast teşebbüsünden sonra bu suikasta katılmakla itham edilen Abdülkādir Ûdeh, özel bir mahkemede kısa süren bir yargılama sonunda idama mahkûm edildi. 9 Aralık 1954’te Müslüman Kardeşler mensubu diğer beş kişi ile birlikte idam edildi.

Eserleri. 1. et-Teşrîʿu’l-cinâʾiyyü’l-İslâmî. İslâm ceza hukukunu diğer hukuk sistemleriyle karşılaştırarak inceleyen bu eser iki cilttir. Birkaç defa basılan eserde (3. bs., Kahire 1977) İslâm ceza hukuku ayrıntılı bir şekilde ele alınmıştır. İngilizce ve Urduca’ya da tercüme edilen kitabın Akif Nuri tarafından yapılan Türkçe tercümesi, İslâm Ceza Hukuku ve Beşeri Hukuk adıyla dört cilt halinde neşredilmiştir (İstanbul 1976-79).

2. el-Mâl ve’l-ḥükm fi’l-İslâm. H. Tahsin Feyizli tarafından İslam’da Mal ve İdare adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir (İstanbul, ts.).

3. el-İslâm ve evżâʿune’s-siyâsiyye. Beşir Eryarsoy tarafından İslâm ve Siyasi Durumumuz adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir (İstanbul 1987).

4. el-İslâm ve evżâʿune’l-ḳānûniyye.

5. el-İslâm beyne cehli ebnâʾih ve ʿaczi ʿulemâʾih. Akif Nuri Karcıoğlu’nun İslâm Şeriatı adıyla tercüme ettiği (Ankara 1969) bu eserin Ebubekir Sıddık Cafer Tayyar tarafından yapılan başka bir tercümesi de Evlâtlarının Cehaleti, Âlimlerinin Âcizliği Karşısında İslâm adıyla neşredilmiştir (İstanbul 1987). Eserin Fransızca tercümesi de L’Islam, Les disciples İgnorrants et des érudits incapables adıyla yayımlanmıştır (International Islamic Federation of Student Organizations, Stuttgart 1984).

BİBLİYOGRAFYA

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, V, 296.

H. Kâmil Yılmaz, Seyyid Kutub, Hayatı, Fikirleri, Eserleri, İstanbul 1980, s. 87-98.

Fethi Yeken, el-Mevsûʿatü’l-ḥarekiyye, Amman 1403/1983, I, 166-168.

Akif Nuri Karcıoğlu, Müslüman Kardeşler Teşkilâtı [Hasan el-Bennâ], İstanbul, ts. (Dâva Yayınları), Mukaddime, s. 11.

Şühedâʾü’l-İḫvân, [baskı yeri ve tarihi yok], s. 22-39.

Salih Akdemir, “A. Ûdeh’in ‘et-Teşrîu’l-Cinâî el-İslâmî’ Adlı Eseri ve Tercümesi Üzerine”, AÜİFD, XXVIII (1986), s. 37-51.