ABDÜLLATÎF et-TÎBÂVÎ

29 Nisan 1910’da Kudüs yakınlarındaki Tayyibe köyünde doğdu. I. Dünya Savaşı’nın çalkantılı yıllarında ilk okulu köyünde bitirdikten sonra Tulukerm’de liseye devam etti. Daha sonra Kudüs’teki Arab College’a kaydoldu. Burada öğrenimine devam ederken Mısır’da yayımlanan el-Hilâl dergisinin modern Yakındoğu tarihinde en kritik olayın hangisi olduğu konusunda düzenlediği yarışmada iki yüzden fazla yarışmacı arasında birinci oldu. Ödül alan çalışması el-Hilâl’de ve daha sonra Muḥâḍarât adlı kitabında yayımlandı. Yüksek öğrenimini, kazandığı bir bursla Beyrut Amerikan Üniversitesi’nde yaptı. Üniversitedeki öğrencilik yıllarında çeşitli dergilerde yazılar yazdı. Yine bu sırada, iki dilde araştırma yapabilecek gençlerin katılabildikleri bir yarışmada iki ayrı çalışmayla ödül kazandı. İngilizce araştırması “The Christians Under Muhammed and His First Two Successors”, Arapça araştırması ise “el-İhvânü’s-Safâ” başlığını taşıyordu. et-Taṣavvufü’l-İslâmî adlı ilk çalışması yine bu yıllarda neşredildi (Kahire 1928). 1929’da yüksek öğrenimini tamamladıktan sonra eğitim müfettişi olarak Kudüs’te memuriyete başladı. Ayrıca İngiliz manda yönetiminde bulunan Filistin’de idarî ve ilmî görevlerde bulundu. Burada görevli olduğu yıllarda eğitim ve öğretimin ilerlemesine, okul sayısının artmasına ve kültür seviyesinin yükselmesine büyük önem verdi; gençlik meseleleriyle de yakından ilgilendi. İngilizce ve Arapça yayımlanan çeşitli gazetelerde yazılar yazdı. İsrail Devleti’nin kurulması üzerine (1948) birçok Arap gibi o da İngiltere’ye göç etti. Londra Üniversitesi’nde önce felsefe (1952), sonra da edebiyat doktorası (1962) yaptı. Bir süre BBC’nin Arapça bölümünde çalıştıktan sonra Londra Üniversitesi Eğitim Enstitüsü’ne İslâm eğitimi profesörü olarak tayin edildi ve emekli olduğu 1977’ye kadar bu görevinde kaldı. 1960-1963 yılları arasında araştırmalarını Harvard Üniversitesi’nde sürdürdü. Burada American Interests in Syria 1800-1901 adlı çalışmasını hazırladı. Londra Üniversitesi’nde iken eğitim ve Ortadoğu tarihi alanında yüzlerce öğrenci yetiştirdi, çok sayıda tez ve seminer yönetti, birçok araştırmayı gerçekleştirdi. 16 Ekim 1981’de Londra’da bir trafik kazasında öldü.

Abdüllatîf et-Tîbâvî, çeşitli dergilerde yayımlanan çok sayıda makalesi yanında, bazıları Arapça, Farsça, Fransızca, Almanca ve İtalyanca’ya da tercüme edilen eserler kaleme aldı. Bu arada, dâimî üyesi olduğu Şam’daki el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Arabî’nin çıkardığı Mecelletü’l-Mecmaʿi’l-ʿilmiyyi’l-ʿArabî adlı dergide birçok makalesi yayımlandı. Hayatının son yirmi yılında çeşitli gazete ve dergilerde çıkan elliden fazla makalesi arasında özellikle ikisi önemlidir. Bunlardan biri “Critiques of English Speaking Orientalists and their Approach to Islam and the Arabs” (Islamic Quarterly, VIII/3-4, London 1964; XXIII/1, 1979); diğeri “On the Orientalists Again” başlıklı makaledir (Muslim World, XX/1, 1981). Bu makalelerde, müsteşriklerin İslâm dini ve özellikle Kur’ân-ı Kerîm hakkındaki görüşlerini tenkit etmiş, İbn İshak’ın Sîretü Resûlillâh adlı eserinin İngilizce tercümesi (The Life of Muhammed, London 1955) sebebiyle Alfred Guillaume’u ve ayrıca R. V. Sergeant ile B. Lewis’i de çeşitli konularda eleştirmiştir. Bunların dışında, Filistin davasını destekleyen ve bu konuyla ilgili tarihî gerçekleri dile getiren pek çok yazısı The Times’ta neşredilmiştir.

Tîbâvî 1977 yılında Londra Üniversitesi’nden emekli olunca, aralarında Dr. Habîbülhak Nedvî’nin de bulunduğu arkadaşları, kendisine ithaf edilen ve dünyanın birçok ülkesinden çeşitli ilim adamlarının otuzdan fazla makalesini ihtiva eden bir armağanı Arabic and Islamic Garland adıyla yayımladılar.

Eserleri. 1. Arab Education in Mandatory Palestine. XIX. yüzyılda Filistin, Suriye ve Lübnan’a Batı kültürünün nüfuzunu konu alan eser, Ortadoğu’nun eğitim ve tarihine ışık tutması bakımından önemlidir (London 1956).

2. British Interests in Palestine 1800-1901. Yayımlanmamış İngiliz ve Osmanlı orijinal kaynaklarına dayanılarak hazırlanan ve özellikle İngiliz misyoner cemiyetleriyle kültür kurumlarını ele alan bir eserdir (Oxford 1961).

3. Muḥâḍarât fî târîḫi’l-ʿArab ve’l-İslâm. İslâm ve Arap tarihi üzerine verdiği konferanslarını ihtiva etmektedir (I-II, Beyrut 1963, 1966).

4. American Interests in Syria 1800-1901. Türkiye, Mısır, Suriye, Lübnan ve Amerikan misyoner cemiyetlerinin arşivlerinden faydalanmak suretiyle hazırladığı bir eserdir (Oxford 1966).

Ayrıca et-Taṣavvufü’l-İslâmiyyü’l-ʿArabî (Kahire 1928); Cemâʿatü İḫvâni’ṣ-Ṣafâ (Beyrut 1931); The Husain-Mc Mahon Correspondence (Jaffa 1938); The Faisal-Weizmann Agreement (Jaffa 1938); et-Terbiye ve’t-taʿlîm fi’l-İslâm (Kudüs 1942); A Modern History of Syria Including Lebanon and Palestine (Macmillan 1969); Islamic Education-Its Traditions and Modernisation into the Arab National Systems (London 1972); Arabic and Islamic Themes: Historical, Educational and Literary Studies (London 1976); Anglo-Arab Relations and Question of Palestine 1914-1921 (London 1977) adlı eserleriyle English-Speaking Orientalists (London 1964); Al-Ghazali’s Tract on Dogmatic Theology (London 1965); Russian Cultural Penetration of Syria-Palestine in the Nineteenth Century (London 1966) ve Jerusalem: Its Place in Islam and Arab History (Beyrut 1969) gibi bazı monografileri de vardır.

BİBLİYOGRAFYA

Mahmoud Akhal Droubie, “A Biography”, Arabic and Islamic Garland Presented to Abdul-Latif Tibawi, London 1977, s. 11-18.

Donald P. Little, “Three Arab Critiques of Orientalism”, The Muslim World, LXIX/2, New York 1979, s. 110-131.

“Obituary: Dr. Tibawi”, The Islamic Quarterly, XXV/1-2, London 1981, s. 66.

A. S. Bazmee Ansari, “Dr. A. L. Tibawi (Abdul Latif al-Tibawi)”, HI, V/2 (1982), s. 111-113.