ABDÜLVEHHÂB b. ABDURRAHMAN

Babasının 784 yılında ölümü üzerine sülâlenin başına geçti. İbâzî meşâyihi onu imam olarak tanıdı ve bazı İbâzî liderlerinin imam olabilmeyi yaşlılar meclisinin tavsiyelerine uyma şartına bağlayan görüşünü reddetti. İbâzî meşâyihi ile bazı İbâzî liderleri arasındaki bu ihtilâf sebebiyle mezhep mensupları iki gruba ayrıldılar. İleri sürdükleri şartların kabul edilmediğini gören ve imama açıkça cephe alan bu ayrılıkçı gruba Nükkâr, Abdülvehhâb’ı kayıtsız şartsız destekleyenlere de Vehbiyye adı verildi.

Rüstemîler’in başşehri Tâhert, Mağrib bölgesindeki tüccarların güven içinde sık sık uğradığı ticarî bir merkez olup her geçen gün biraz daha gelişmekteydi. Nitekim Abdülvehhâb da iktidara gelmeden önce ticaretle uğraşmış ve Tâhert’in ileri gelen zenginlerinden biri olmuştu. Şehirde giderek artan refaha ve yabancı unsurların çoğalmasına paralel olarak karışıklıklar da arttı. Bu arada Nükkâr’a mensup bir grup Yezîd b. Fendin’in başkanlığında İmam Abdülvehhâb’a karşı ayaklandı. Ancak bu isyan silâh gücüyle kısa sürede bertaraf edildi. Bunlar daha sonra yeniden faaliyete geçerek Abdülvehhâb’a suikast düzenledikleri gibi, aralarında Abdülvehhâb’ın oğlunun da bulunduğu pek çok kişiyi öldürdüler. Bu olaydan bir müddet sonra bölgenin en güçlü kabilelerinden Hevvâre ve Levâteliler de isyan ettiler. Bu isyanları da bastıran Abdülvehhâb, Dammâr ve Nefûse dağlarına çekilip uzun süre orada kaldı.

İfrîkıye Emîri İbrâhim b. Ağleb’in oğlu Abdullah’ın Trablus valiliği sırasında, başta Hevvâre olmak üzere, bazı Hâricî Berberî kabileleri ayaklanıp Ağlebî kuvvetlerini yenerek Trablus’a girdiler. Fakat Abdullah daha sonra on üç bin kişilik bir ordu ile Trablus üzerine yürüyüp Berberîler’i şehirden çıkardı ve surları tamir ettirdi. Berberîler’in Trablus’ta mağlûp olduklarını öğrenen Abdülvehhâb, İbâzî kabilelerini etrafına toplayıp Trablus üzerine yürüdü (812). Abdülvehhâb’ın şehri kuşatması üzerine onunla savaşa giren Abdullah b. İbrâhim bu sırada babasının ölüm haberini aldı ve şehri kuşatmakta olan Abdülvehhâb ile anlaşarak Trablus’tan ayrıldı. Anlaşmaya göre şehrin sahil kısmı Ağlebîler’e, iç kısımları ise Abdülvehhâb’a bırakılıyordu. Rüstemîler bu tarihten itibaren Ağlebîler’le sürekli mücadele halinde olmamak için İbâzî kabilelerini Trablus ve Güney Tunus’ta iskân ettiler.

Hâricî inancına sahip olan ve İbâzıyye’nin Vehbiyye kolunu kuran Abdülvehhâb, Bağdat Abbâsî halifeliğini tanımamasına rağmen Endülüs Emevîleri ile iyi münasebetler kurdu ve oğlunu bir sefâret heyetinin başında Endülüs’e gönderdi. II. Abdurrahman bu heyeti büyük bir ihtişamla kabul etti. Abdülvehhâb’ın kendisine yöneltilen çeşitli sorulara verdiği cevapları ihtiva eden Mesâʾilü Nefûse (Nevâzilü Nefûse) adlı bir eseri vardır. Ölümünden sonra yerine Ebû Saîd el-Eflah geçti.

BİBLİYOGRAFYA

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VI, 270.

İbnü’s-Sagīr, Aḫbârü’l-eʾimmeti’r-Rüstemiyyîn (nşr. Muhammed Nâsır – İbrâhim Behhâz), Beyrut 1406/1986, s. 17, 23, 42, 55, 64, 79, 89, 113.

Ziriklî, el-Aʿlâm, IV, 333-334.

Ali Yahyâ Muammer, el-İbâżıyye fi’l-Cezâʾir, Kahire 1399/1979, s. 35-38, ayrıca bk. İndeks.

Seyyid Abdülazîz Sâlim, Târîḫu’l-Maġrib fi’l-ʿaṣri’l-İslâmî, İskenderiye 1982, s. 292.

Muhammed et-Tâlibî, ed-Devletü’l-Aġlebiyye (trc. Müncî es-Sayyâdî), Beyrut 1985, s. 173-279, 386-389.

Jamil M. Abu’n-Nasr, A History of the Maghrib in the Islamic Period, Cambridge 1987, s. 45-48.

A. De Motylinski, “Abdülvehhab”, İA, I, 104.

Georges Marçais, “Rüstemîler”, İA, IX, 802-804.

T. Lewicki, “al-Ibāḍiyya”, EI² (İng.), III, 648-660.