ABDÜLVEHHÂB, Hasan Hüsnî

Başşehir Tunus’ta doğdu. İlk öğrenimini burada yaptı. Daha sonra Paris’e giderek siyasî ilimler tahsiline başladıysa da babasının ölümü üzerine tahsilini yarıda kesip Tunus’a dönmek zorunda kaldı (1904). Çeşitli görevlerde bulundu; ülkenin muhtelif şehirlerinde valilik yaptı. Valiliği sırasında eğitim ve kültür hizmetlerine önem verdi. Bir yandan ilkokullar açtırırken diğer yandan konferanslar vererek kültürün yayılmasına çalıştı. 1939’da Tunus’a dönerek merkezde görev aldı. Önce Mahallî İdareler vekili olarak çalıştı. 1943-1947 yılları arasında İçişleri bakanlığı yaptı. Tunus’un bağımsızlığa kavuşmasından sonra, 1957’den 1962’ye kadar Arkeoloji ve Sanat Enstitüsü müdürlüğünde bulundu. Bu görevi sırasında ülkenin çeşitli yerlerinde beş müze açtırdı, zengin koleksiyonunu bu müzelere bağışladı. Hayatının son yıllarını genç nesillerin yetiştirilmesine sarfetti. Kasım 1968’de öldü. Kabri Tunus’ta Cellâz Mezarlığı’ndadır.

Abdülvehhâb, yoğun idarî çalışmaları arasında verdiği konferanslar, yazdığı kitap ve çok sayıdaki makalesi ve yaptığı tenkitli neşirleriyle ilmî faaliyetlerden de geri kalmamıştır. 1904’ten 1924’e kadar Haldûniyye Mektebi’nde Tunus tarihi, Arap Dili ve Edebiyatı Yüksek Okulu’nda (el-Medresetü’l-ulyâ li’l-lugati ve’l-âdâbi’l-Arabiyye) İslâm tarihi dersleri okuttu. 1933 yılında Paris Üniversitesi İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nde (Institut d’Études Islamiques de l’Université de Paris) bir dizi konferans verdi. 1905’ten itibaren, dünyanın çeşitli şehirlerinde toplanan milletlerarası şarkiyatçılar kongrelerine katıldı ve pek çok komisyonda görev aldı. Kahire, Şam, Bağdat Arap dil akademileri ve Madrid Tarih Akademisi (Academia de Historia Espagnole) üyeliklerinde de bulundu. Encyclopédie de l’Islam’ın yürütme komitesinde görev yaptı. 1920’de Tunus umumi arşivinin tasnifindeki ve daha sonra vakıflar idaresindeki çalışmaları, ona ülkesini daha yakından tanıma imkânı verdi. Çalışmalarından ötürü Kahire ve Cezayir akademileri tarafından kendisine “fahrî doktor” unvanı verildi. Ölümünden sonra, birçok yazmayı da ihtiva eden özel kütüphanesi Tunus Millî Kütüphanesi’ne devredildi.

Abdülvehhâb’ın çok sayıda kitap, makale ve tenkitli neşirleri bulunmaktadır. Başlıca eserleri şunlardır:

1. el-Münteḫabü’l-medresî mine’l-edebi’t-Tûnisî (Tunus 1908). Yeni baskısı Mücmelü târîḫi’l-edebi’t-Tûnisî (Tunus 1968) adıyla yapılmıştır.

2. Bisâṭü’l-ʿaḳīḳ fî ḥaḍâreti’l-Ḳayrevân ve şâʿirihâ İbn Reşîḳ (Tunus 1912). Eser Muhammed Arûsî el-Matvî tarafından yeniden neşredilmiştir (Tunus 1970).

3. Ḫulâṣatü’t-târîḫi Tûnis (Tunus 1918, 1968).

4. el-İrşâd ilâ ḳavâʿidi’l-iḳtiṣâd (Tunus 1919).

5. Şehîrâtü’t-Tûnisiyyât (Tunus 1934, 1966).

6. el-İmâmü’l-Mâzerî (1955).

7. La domination musulmane en Sicile (Tunus 1905).

8. Coup d’oeil général sur les apports éthniques étrangers en Tunusie (Tunus 1917).

9. La développement de la musique arabe en Orient, au Maghreb et en Espagne (Tunus 1919).

10. Un témoin oculaire de la conquète arabe de l’Espagne (Tunus 1932).

Yazarın çeşitli dergilerde yayımlanan makalelerinin bir kısmı Varaḳāt ʿani’l-ḥaḍâreti’l-ʿArabiyye bi-İfrîḳıyyeti’t-Tûnisiyye (Tunus, I, 1965; II, 1966; III, 1977) adıyla bir eserde toplanarak neşredilmiştir. Arap fethinden itibaren Tunus’ta yetişmiş birçok âlim ve edibin biyografilerini de ihtiva eden Tunus tarihine dair önemli eseri Kitâbü’l-ʿUmr henüz neşredilmemiştir.

Abdülvehhâb’ın tenkitli neşirlerinin başlıcaları şunlardır: Lisânüddin İbnü’l-Hatîb’in Aʿmâlü’l-aʿlâm’ı (İfrîkıye ve Sicilya tarihleri kısmı), Centenario della nascita di M. Amari içinde (Palermo 1910, II, 427-494). İbn Şerîf’in Resâʾilü’l-intiḳād’ı (Dımaşk 1912). M. Kürd Ali tarafından Resâʾilü’l-büleġāʾ (Dımaşk 1913) içinde neşredilmiştir. Ebü’l-Alâ el-Maarrî’nin Melḳa’s-sebîl’i (Dımaşk 1912). İbn Fazlullah el-Ömerî’nin Mesâlikü’l-ebṣâr adlı eserinden yaptığı seçme: Vaṣfu İfrîḳıyye ve’l-Endelüs (Tunus 1920). Yahyâ b. Ömer el-Kinânî’nin Aḥkâmü’s-sûḳ (Tunus 1975); Radıyyüddin es-Sâgānî’nin Kitâbü Yefʿûl (Tunus 1924); Câhiz’in et-Tabaṣṣur bi’t-ticâre (Dımaşk 1933; Kahire 1935; Beyrut 1966); Muhammed b. Sahnûn’un Edebü’l-muʿallimîn (Tunus 1934, 1937, 1972). Ticânî’nin Riḥle (Tunus 1958) adlı eserleri de tenkitli neşirlerini yaptığı eserler arasındadır.

BİBLİYOGRAFYA

Serkîs, Muʿcem, I, 758-759.

İbrâhim Medkûr, Maʿa’l-ḫâlidîn, Kahire 1401/1981, s. 141-145.

Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), II, 187-188.

Mahfûz, Terâcimü’l-müʾellifîn, III, 337-343.

Muhammed Mehdî Allâm, el-Mecmaʿiyyûn fî ḫamsîne ʿâmen, Kahire 1406/1986, s. 106-108.

Ch. Bouyahia, “ʿAbd al-Wahhāb”, EI² Suppl. (İng.), I, 11-12.