ÂCURRÎ

Bağdat köylerinden Âcur’da doğdu. Tahsilini Bağdat’ta yaptı ve 330 (941) yılına kadar orada kaldıktan sonra Mekke’ye gidip yerleşti. 1 Muharrem 360 (4 Kasım 970) tarihinde seksen (bir rivayete göre doksan altı) yaşında iken Mekke’de vefat etti.

Hadis münekkitlerinin, hadisteki güvenilirliğini sadûk, sika gibi terimlerle ifade ettikleri hâfız hadis imamı Âcurrî, Ebû Müslim el-Keccî, Ebû Şuayb el-Harrânî, İbn Ebû Dâvûd, Ebü’l-Kāsım el-Begavî ve İbn Nâciye başta olmak üzere birçok hocadan ders aldı. En önemli talebeleri arasında Ḥilyetü’l-evliyâʾ müellifi Ebû Nuaym el-İsfahânî ve tanınmış Mâlikî muhaddis ve fakihi Ebû Muhammed el-Asîlî’yi zikretmek gerekir. Özellikle ilk kaynakların Şâfiî olduğunu kaydettikleri Âcurrî’nin fıkhî görüşleri bazı Hanbelî fıkıh kitaplarında geçmekte ve bundan dolayı Hanbelî tabakat âlimlerinin bir kısmı eserlerinde biyografisine yer vererek onu kendi mezhep âlimlerinin önde gelenlerinden saymaktadırlar. Gerçekte ise, meselâ Kitâbü’ş-Şerîʿa ve Aḫlâḳu’l-ʿulemâʾ gibi eserleri incelendiğinde Âcurrî’nin mukallit değil, müctehid bir âlim olduğu ve mezhep taassubuna karşı çıktığı görülür.

Eserleri. Âcurrî’nin kırka yakın eserinden en önemlileri şunlardır:

1. Aḫlâḳu’l-ʿulemâʾ (Kahire 1931).

2. Aḫbâru ʿÖmer b. ʿAbdilazîz. Dr. Abdullah Abdürrahim Useylan tarafından neşredilmiştir (Beyrut 1980).

3. Taḥrîmü’n-nerd ve’ş-şaṭranc ve’l-melâhî. Ömer Garâme el-Amravî eseri notlarla neşretmiştir (Riyad 1400).

4. en-Naṣîḥa. İbn Müflih el-Hanbelî, üç cilt halinde basılan Kitâbü’l-Fürûʿ (1339/1921) adlı önemli eserinde, Âcurrî’nin bu kitabından nakiller ve alıntılar yaparak bazı fıkhî görüşlerine yer vermiştir.

5. Kitâbü’ş-Şerîʿa. Muhammed Hâmid el-Fıkī tarafından neşredilen (Kahire 1369; Beyrut 1403/1983) bu eserde İslâm inancının esasları Kur’an ve Sünnet’in ışığında ele alınarak sapık fırkaların görüşleri tenkit ve reddedilmiştir.

6. et-Taṣdîḳ bi’n-naẓar ilallāhi Teʿâlâ fi’l-âḫire. Eseri Semîr b. Emîn ez-Züheyrî neşretmiştir (Beyrut 1408/1988).

7. Aḫlâḳu ḥameleti’l-Ḳurʾân. Muhammed Amr b. Abdüllatîf’in tahkikiyle Beyrut’ta (1406) ve ayrıca Abdülazîz b. Abdülfettâh el-Kārî’nin tahkikiyle Medine’de (1408/1987) yayımlanmıştır.

8. Kitâbü’r-Rüʾye. Muhammed Gıyâs el-Canbâz tarafından neşredilmiştir (Riyad 1405).

9. Kitâbü’l-Ġurebâʾ. Bedr el-Bedr tarafından Küveyt’te neşredilmiştir.

Diğer başlıca eserleri de şunlardır: el-Erbaʿûn (Erbaʿûne ḥadîs̱en), es̱-S̱emânûn, Farżu ṭalebi’l-ʿilm, Vuṣûlü’l-müştâḳīn ve nüzhetü’l-müstemiʿîn, Edebü’n-nüfûs, el-Fevâʾidü’l-münteḫabe, et-Teheccüd, et-Teferrüd ve’l-ʿuzle, Ḥüsnü’l-ḫulḳ, eş-Şübühât, Aḥkâmü’n-nisâʾ, Muḫtaṣarü’l-fıḳh, Fażlü’l-ʿilm, Aḫlâḳu ehli’l-bir ve’t-taḳvâ, et-Tevbe, er-Risâle ilâ ehli Baġdâd, Şerḥu Ḥadîs̱i’l-erbaʿîn, Şerḥu Ḳaṣîdeti’s-Sicistânî, Ṣıfatü ḳabri’n-Nebî, Evṣâfü’s-sebʿa, Cüzʾün fîhi ḥikâyâtü’ş-Şâfiʿî ve ġayruh, Taġyîrü’l-ezmine, Firdevsü’l-ʿilm.

BİBLİYOGRAFYA

İbnü’n-Nedîm, el-Fihrist (nşr. Rızâ Teceddüd), Tahran 1391/1971, s. 268.

İbn Hayr, Fehrese (nşr. F. Codera – J. R. Tarrago), Sarakosta 1893 ⟶ Kahire 1382/1963, s. 72, 154-156, 285-286.

Sem‘ânî, el-Ensâb (nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Yemânî), Haydarâbâd 1961-66 ⟶ Beyrut 1400, 1980, I, 94.

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, Beyrut, ts. (Dârü’l-kitâbi’l-Arabî), I, 5.

İbn Hallikân, Vefeyât, IV, 292-293.

Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVI, 133-136.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 936.

Safedî, el-Vâfî, II, 373-374.

Sübkî, Ṭabaḳāt (Tanâhî), III, 149.

Fâsî, el-ʿİḳdü’s̱-s̱emîn, II, 3-5.

Uleymî, el-Menhecü’l-aḥmed (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), Beyrut 1403/1983, II, 65-66.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, II, 46-47.

Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 42, 43, 44, 53, 102, 104, 112, 166.

Sezgin, GAS, I, 194-195.

Müneccid, Muʿcem, V, 7-8.