Adilcan Gürses. Uygur devletleri döneminde Türk-Tibet ilişkileri (8.-13. yüzyıl). Yüksek lisans tezi (2021)

Adilcan Gürses. Uygur devletleri döneminde Türk-Tibet ilişkileri (8.-13. yüzyıl). Yüksek lisans tezi. Bursa: T.C. Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021, XI+163 s.

Özet

Tarihi devirlerden itibaren birçok Türk devletinin yabancı milletlerle sosyo-kültürel ve siyasi bir takım ilişkileri gerçekleşmiştir. Türk ve Tibetli kavimlerin ilişkileri ise, Xiongnu ve onların çağdaşı olan Qianglara kadar tarihlendirilebilir. Çin kaynaklarında Tibetlilerin ataları olarak Batı Qiangları gösterilmiştir. Alanın uzmanı birçok akademisyen de bu fikri doğrulamıştır. Hunlardan Gök Türklere, Gök-Türklerden de Uygurlara kadar birçok Türk devletinin yakın komşusu olan Tibetliler, çoğu zaman siyasi, ticari, sosyo-kültürel ve dini olaylarla Türklerle karşı karşıya geldiler.

Uygurlar ve Tibetliler özelinde 8. yüzyıldan itibaren siyasi, sosyal ve dinî bir etkileşimin başladığını söylemek mümkündür. 7. yüzyılda devletlerinin siyasi ve kurumsal yapısını tamamlayan Tibetliler, 8. yüzyılla birlikte Uygurların en ciddi rakiplerinden bir oldular. İlk olarak 8. yüzyılda Çin’deki iç isyanlarda karşılaşan Uygurlar ve Tibetliler, zamanla Orta Asya sathında da mücadeleye giriştiler. Günümüzdeki Doğu Türkistan için Uygurlar ve Tibetliler asırlardır mücadele verdiler. Kimi zaman Tibetliler, kimi zaman da Uygurlar Doğu Türkistan’a hakim oldular. Doğu Türkistan’ın haricinde Gansu’da da bir Uygur-Tibet hakimiyet mücadelesi söz konusuydu.

Tibet İmparatorluğu’nun ve Uygur Kağanlığı’nın düşüşü 9. yüzyılda gerçekleşti. Bu yüzyılla birlikte Tibet ve Uygur devletleri yine siyaseten birbirlerinin rakibi olarak devam ettiler. Gansu ve Qinghai’da toplanan Uygur ve Tibet göçleri, bu sahalarda komşu oldular ve hatta iç içe yaşadılar. Özellikle Gansu Uygurları döneminde hem dinî hem de siyasi alanda Tibetlilerle etkileşim içerisine girildi. Gansu Uygurları ile 10. yüzyılda siyasi ortamda görülen ve 11. yüzyılda güçlü bir şekilde devletleşen Tangutlar arasında nefes kesen mücadeleler yaşandı. Tangut Devleti, Tibetli bir kavim olarak eski Tibet devletinin bakiyesi üstüne kuruldu. Bu dönemde Uygurlar ve Tibetliler daha çok Tangutlara karşı birlikte hareket ettiler. 11. ve 12. yüzyıllarda bu iki topluluğu birleştiren en temel şey Budizm’di. 13. yüzyılda Moğolların gelişiyle birlikte artık hakimiyetlerini kaybeden Uygurlar ve Tibetliler, zamanla karışarak kaynakların dahi ayıramadığı topluluklar meydana getirdiler.

Abstract

Since historical times, many Turkish states have had some socio-cultural and political relations with foreign nations. Looking at the relations of the Turks and Tibetan tribes, it can be traced back to the Xiongnu and their contemporaries Qiang. The Western Qiang are shown as the ancestors of the Tibetans in Chinese sources. Many academics who are experts in the field have also confirmed this idea. The Tibetans, who came before them as close neighbors of many Turkish states from the Xiongnu to the Göktürks, and from the Göktürks to the Uighurs, were often rivals of the Turks in the political arena.

It is possible to say that a political, social and religious interaction started in the 8th century, especially for Uyghurs and Tibetans. The Tibetan Empire rose to the political arena in the 7th century. One of the most serious rivals of the Uyghurs, who became state in 744, was the Tibetans. The Uyghurs and Tibetans, who first encountered in the internal revolts in China in the 8th century, gradually entered into a struggle in the Central Asia. Uyghurs and Tibetans have fought for present-day East Turkistan for centuries. Sometimes Tibetans and sometimes Uyghurs dominated East Turkistan. Apart from East Turkistan, there was also a struggle for domination between Uyghur and Tibet in Gansu. The fall of the Tibetan Empire and the Uighurs coincides with the 9th century. Along with this century, Tibet and Uyghur states continued as each other’s rivals in the political arena. Uyghur and Tibetan migrations, gathered in Gansu and Qinghai, became neighbors and even coexisted in these areas. Especially in the period of Gansu Uyghurs, interactions with Tibetans were made in both religious and political fields. There were breathtaking struggles between the Gansu Uighurs and the Tanguts, which were seen in the political arena in the 10th century and became a powerful state in the 11th century. Although the Tanguts also came from Tibetan tribes, they were built on the remainder of the old Tibetan state. During this period, Uighurs and Tibetans mostly acted together against Tanguts. The most fundamental thing that unites these two communities in the 11th and 12th centuries is Buddhism. With the arrival of the Mongols in the 13th century, the Uighurs and Tibetans, who lost their sovereignty, merged over time and formed communities that even resources could not separate.