ÂFÂK HOCA

Apak Hoca veya Hoca Hidâyetullah adlarıyla da bilinir. Ch’ing sülâlesi zamanında 1663’te Pekin’i ziyaret ederek Çin ile kültür alanında iyi münasebetler kurdu. Ak-Tağlık Fırkası’nın başkanı iken, bir ara Emîr İsmâil tarafından saltanat endişesiyle Kâşgar’dan uzaklaştırıldı. Ancak, Çungarya Kalmukları’nın hâkimi olan Galdan, Âfâk Hoca’nın da teşviki ile 1688’de Kâşgar’ı ele geçirerek emirliğini ona verdi. Daha sonraları durumdan memnun olmayan Âfâk Hoca bir süre idareyi bıraktıysa da çok geçmeden tekrar iş başına geçti.

Bugün de çeşitli menkıbeleri ağızdan ağıza dolaşan Âfâk Hoca’nın, İslâmiyet’in Doğu Türkistan’da yayılmasında büyük emeği geçmiştir. Onun Kâşgar’daki türbesini 1930 ve 1978 yıllarında iki defa ziyaret etmiş olan Gunnar Jarring, Return to Kashgar adlı kitabında bu türbenin değişik tarihlerde çekilmiş resimlerine de yer vermiştir. 1873’te İngiliz Dr. H. W. Bellew’in, 1888’de yine bir İngiliz seyyahı Henry Lansdell’in, Âfâk Hoca’nın türbesini ziyaret ettiklerini ve türbe hakkında geniş bilgi verdiklerini kaydeden Jarring, türbenin çevresinde onun müntesiplerinden yetmiş iki kişinin gömülü olduğunu da söyler. Jarring’in kitabında Âfâk Hoca’ya isnat edilen bazı menkıbelere de yer verilmiştir. 1947’deki depremde büyük hasar gören ve kubbesi yıkılan Âfâk Hoca Türbesi, 1956’da Çin hükümetinin malî desteğiyle tamir edilmiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Zeki Velidi Togan, Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi, İstanbul 1981, s. 155-156.

Gunnar Jarring, Return to Kashgar (trc. Eva Claesan), Durham 1986 (eserin aslı İsveççe olup Äter till Kashgar adıyla yayımlanmıştır: Stockholm 1979).

R. Rahmeti Arat, “Kâşgar”, İA, VI, 408-409.

W. Barthold – [B. Spuler], “Kās̲h̲g̲h̲ar”, EI² (İng.), IV, 699.