Zamanının en büyük âlimlerinden olup, Arapça ve Farsça birçok kitap yazmış bulunan Mîr Gıyâseddin Mansûr’un bu eseri, onun “Câm-ı Cihannümâ” adını verdiği, ancak yazmaya muvaffak olamadığı büyük bir felsefe ansiklopedisinin üçüncü faslının ilk risâlesidir. Bu hususu yazar Aḫlâḳ-ı Manṣûrî’nin mukaddimesinde açıkça belirtmektedir.
Eser “mecelle” adı altında iki ana bölüme ayrılmaktadır. İnsanın mahiyeti ve iki cihan saadetini elde etme konularına tahsis edilen birinci ana bölüm, müellifin “tecelliye” adını verdiği dört alt bölümden oluşur. Birinci alt bölümde “mücerred nefs”in mahiyeti ve “rûh-i a‘zam”, ikincisinde insanın anatomisi, üçüncüsünde insanın “halîfe-i rahmân” oluşu ve dördüncüsünde de mutluluğa ulaşmanın yolları anlatılmaktadır. Bu ana bölümde tasavvufî görüşlere de yer verilmiş ve bu görüşler Mevlânâ’dan alınan bazı beyitlerle izah edilmeye çalışılmıştır.
Ahlâk güzelliğine, insanın yaratan ve yaratılanlarla münasebetine tahsis edilen ikinci ana bölüm de üç alt bölüme ayrılmıştır. Birinci alt bölümde bilginlerin ahlâk hakkındaki düşüncelerine temas edilmekte, ikincisinde hükümdarların faziletleri ve yönetimleri sırasında uymaları gereken kurallar ve üçüncüsünde de ruh sağlığının korunması konuları işlenmektedir. Ayrıca eserin sonunda ilâhî aşktan bahseden kısa bir hâtime yer almaktadır.
Henüz basılmamış olan Aḫlâḳ-ı Manṣûrî’nin Türkiye’de (Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 3521/9, vr. 216-255), İran’da ve Avrupa kütüphanelerinde birçok yazma nüshası vardır.
BİBLİYOGRAFYA
Flügel, Handschriften, III, 292-293.
Rieu, Supplement to the Catalogue, London 1895, s. 108.
Âgā Büzürg-i Tahrânî, eẕ-Ẕerîʿa ilâ teṣânîfi’ş-Şîʿa, Necef 1936, I, 378-379.
Münzevî, Fihrist, II/2, s. 1534.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1989 yılında İstanbul’da basılan 2. cildinde, 16-17 numaralı sayfalarda yer almıştır. Bu madde en son 23.01.2021 tarihinde güncellenmiştir.