AHMED KEŞFÎ EFENDİ

Bulgaristan’ın güneybatısında bugün Sofya iline bağlı Samakov (Samokov) şehrinde doğdu. Babası Ebûbekir, dedesi Mehmed, büyük dedesi Rıdvan adını taşımaktadır. Ahmed Keşfî Efendi, bir âlim ve müellif olması yanında memleketinde bir vakıf kütüphanesinin kurucusu olarak da şöhret kazanmıştır. 1120 yılı Ramazan ayında (Kasım-Aralık 1708) büyük ihtimalle Mekke’ye giderken Şam’a uğradı ve Selimiye Medresesi’nde müderrislik yapan Abdülganî en-Nablusî ile tanışıp bilgi alışverişinde bulundu, kendisinden icâzet aldı. Süyûtî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’i ile onun hadise dair diğer eserlerini rivayet yetkisini içeren bir icâzetnâmeye de sahiptir (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 1037, vr. 2^b-3^a; Or., nr. 1618, vr. 175^b-176^a). Ayrıca İbrâhim b. Ahmed el-Celvetî’den Şeyh Ebü’l-Hasan eş-Şâzelî’ye ait Ḥiẕbü’l-baḥr’ı telkin icâzeti aldı (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 2235, vr. 102^a).

Aynı zamanda iyi bir müstensih olan Ahmed Keşfî Efendi tasavvuf, kelâm, hadis, tefsir gibi alanlarda temel kaynaklardan toplam 101 cilt kitap istinsah etti. Bunlar arasında Süyûtî ve Ali el-Kārî’nin bazı eserleriyle İbn Melek’in Şerḥu Meṣâbîḥi’s-sünne’si (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 2023), ayrıca İbrâhim el-Halebî’nin Mülteḳa’l-ebḥur’u, Zeynüddin İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-neẓâʾir’i ile el-Ferâʾiżü’s-Sirâciyye ve bunların şerhleri başta olmak üzere fıkha dair yirmi altı eser vardır. En erken tarihli istinsahı İbn Melek’e ait Şerḥu Menâri’l-envâr olup Mart 1685 tarihlidir (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 1584). Sarı Abdullah Efendi’nin 1033’te (1624) yazdığı Semerâtü’l-fuâd’ın istinsahını 29 Mart 1727’de bitirmiş olması (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 2207) onun yaklaşık yarım asır boyunca müstensihlik yaptığını göstermektedir.

Ahmed Keşfî bir kitap âşığıydı. Çoğu fıkıh, hadis, tasavvuf ve tefsire dair 300 küsur ciltten oluşan kütüphanesi XIX. yüzyılın ortalarında Müşir Mehmed Hüsrev Paşa tarafından Samakov Vakıf Halk Kütüphanesi’nin bir parçası haline getirildi. 1272 (1856) tarihli Ḥâşiyetü’l-ʿİṣâm ʿale’t-Taṣdîḳāt’ın bir nüshası üzerinde, Ahmed Keşfî’nin kendi adına bir medresesinin bulunduğunu düşündüren bir not vardır. Muhtemelen şahsî kütüphanesine ait kitaplar önce bu medresede iken daha sonra Samakov Halk Vakıf Kütüphanesi’ne intikal etmiştir. Beyzâvî’nin Envârü’t-tenzîl adlı tefsirinin başında yer alan bir nottan (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 1475, vr. 1^a) bu eseri bazı talebelerine baştan sona kadar okuttuğu, burada adları yazılı talebelerinin eserin istinsah, tashih ve mukabelesini yaptığı anlaşılmakta, bu dersleri de söz konusu medresede vermiş olması muhtemel görünmektedir.

Eserleri. 1. Şerḥu’ṭ-Ṭarîḳati’l-Muḥammediyye. Ahmed Keşfî, Birgivî’nin eserine biri büyük, diğeri küçük iki şerh yazmıştır. Büyük şerhin mukaddimesinde eseri, eṭ-Ṭarîḳatü’l-Muḥammediyye’nin muteber şerhlerinden iktibaslarla meydana getirdiğine işaret eder (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 2364; Süleymaniye Ktp., Kılıç Ali Paşa, nr. 596/1, ilk cildi, Hamidiye, nr. 660; Nuruosmaniye Ktp., nr. 2447; Beyazıt Devlet Ktp., Bayezid, nr. 1611). Küçük şerh ise Hocazâde Abdünnasîr Efendi’nin Ṭarîḳat-i Muḥammediyye üzerine yazdığı şerhe ilâveler yapılmak suretiyle oluşturulmuştur (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 1037). 2. el-Mecmûʿatü’l-laṭîfe ve’l-cerîdetü’l-münîfe (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 666, müellif hattı; Tavşanlı Zeytinoğlu İlçe Halk Ktp., nr. 988). Tefsir, hadis, fıkıh ve coğrafya gibi ilimlere dair eserlerden seçilmiş metinler içerir. Müellif mukaddimede bu mecmuayı 1 Receb 1127’de (3 Temmuz 1715) tamamladıktan sonra bir ikincisini, onun ardından da 1133’te (1721) üçüncüsünü hazırladığını belirtir. 3. Eḥâdîs̱ fî fażli’l-ʿilmi ve şerefi ehlihî ve’l-ʿameli bih. Eserde Süyûtî’nin el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr’i ile zevâidinden (Ziyâdetü’l-Câmiʿ) alınan rivayetler toplanmıştır (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 1345, I; nr. 1555, IV). 4. Eḥâdîs̱ müştemile ʿale’l-eẕkâr ve’d-daʿavât ve’t-tesbîḥât ve’l-ḥâcât. Burada da el-Câmiʿu’ṣ-ṣaġīr ile zevâidinde geçen dualar bir araya getirilmiştir (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 2235, VI; nr. 1077, XVIII; Süleymaniye Ktp., Uşşâkī Tekkesi, nr. 45, vr. 165-184, müellif hattı). 5. Şerḥu Eḥâdîs̱i’l-erbaʿîne’l-ḳudsiyye. Ali el-Kārî’nin el-Eḥâdîs̱ü’l-ḳudsiyyetü’l-erbaʿîniyye adlı eserinin şerhidir (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 1956, III, müellif hattı). 6. Şerḥu Eḥâdîs̱i’l-erbaʿîn. Ali el-Kārî’nin Erbaʿûne ḥadîs̱en min cevâmiʿi’l-kelim adlı eserinin muteber şerhlerine dayanılarak yapılmış şerhidir (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 1830, V; Süleymaniye Ktp., Serez, nr. 1521/2; Çelebi Abdullah Efendi, nr. 391/11, vr. 162-174; Damad İbrâhim Paşa, nr. 297/30). Hediye Gültekin, eser üzerine bir yüksek lisans tezi hazırlayarak Arapça metnini ve Türkçe tercümesini vermiştir (bk. bibl.). 7. Erbaʿûne ḥadîs̱en fî fażli’ṣ-ṣalât ʿale’n-nebî (Sofya Millî Ktp., Or., nr. 2235, IV).

BİBLİYOGRAFYA
Keşfü’ẓ-ẓunûn, II, 1112; Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 174; Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 178; Catalogue of Arabic Manuscripts in SS Cyril and Methodius National Library Sofia Bulgaria: Hadith Sciences (haz. Stoyanka Kenderova, ed. M. Isa Waley), London 1995, s. 7, 50, 69, 93, 151, 194, 206, 220-222, 241, 242, 245-248, 253, 274-276, 309-310, 323, 343, 347, 359; Stoyanka Kenderova, Knigi, biblioteki i çitatelski interesi sred samokovskite musulmani, Sofia 2002, s. 90-106; a.mlf., Bibliothèques et livres musulmans dans les territoires balkaniques de l’Empire ottoman, Villeneuve-d’Ascq 2002, s. 167-184, 332-340, 358-367; a.mlf., “Ahmed el-Keşfi Efendi ot Samokov -Edin mesten tvorets i daritel ot kraya na XVII- pãrvata polovina na XVIII vek”, Istoriya na Mjusjulmanskata Kultura po Bãlgarskite Zemi (ed. R. Gradeva), Sofia 2001, s. 72-99; a.mlf., Avtori sred turskoto naselenie na Samokov i tehnite tvorçeski izyavi.-V: Osmanistikata. İstoriçeski otgovori za badeşteto. Sbornik po sluçay 75 godişninata na dots. Mariya Mihaylova-Mravkarova, Sofya 2012, s. 30-41; a.mlf., “Les lecteurs de Samokov au XIX^e siècle”, RMM, sy. 87-88 (1999), s. 61-75; a.mlf., “Les livres musulmans. Centres de production dans les terres bulgares à l’époque ottomane”, EB, sy. 16 (2009), s. 169-198; Huriye Martı, et-Tarîkatü’l-Muhammediyye: Muhteva Analizi, Kaynakları ve Kaynaklık Değeri, İstanbul 2012, s. 127-128; Hediye Gültekin, Samakovlu Ahmed Keşfî Efendi’nin “Cevâmiu’l-Kelim Türü Kırk Hadis” Şerhi, Tercümesi, Tahriç ve Tahlili (yüksek lisans tezi, 2014), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.