AHMED TEKÜDER

Doğum tarihi kesin bilinmemekle birlikte 645 (1247) yılında doğduğu tahmin edilmektedir. Hülâgû Han’ın oğullarından olan Teküder (Tegüder), annesi Kutuy Hatun tarafından yetiştirildi. Fakat annesinin dinini benimsemeyerek İslâmiyet’i kabul etti ve Ahmed adını aldı. 1282 yılında ikinci Moğol hükümdarı ve ağabeyi Abaka’nın ölümü üzerine, Merâga yakınlarında toplanan kurultayda han seçildi ve Abaka’nın en büyük oğlu Argun’un muhalefetine rağmen bir ay sonra Aladağ’da yapılan bir merasimle taç giydi. Henüz Aladağ’dayken, meşhur Cüveynî ailesinin itibarını iade edip Şemseddin Cüveynî’yi sâhib-i dîvân makamına getirdi. Şemseddin’in tavsiyelerine uyarak İlhanlılar’ın en büyük düşmanı olan Mısır Memlükleri’yle dostluk anlaşması yapmak için, aralarında devrin meşhur ulemâsından Kutbüddîn-i Şîrâzî’nin de bulunduğu bir heyeti Kahire’ye gönderdi. Ancak bu teşebbüs bir sonuç vermedi. Memlük Sultanı Kalavun, Teküder’in kardeşi Kongurtay’ın Anadolu’da yaptığı tahribatı ileri sürerek sulh tekliflerini reddetti. Moğol emîrlerinin çoğu zaten Mısır’a yeniden savaş açmayı arzu ediyorlardı. Bu arada kurultaydan sonra Horasan’a çekilen Argun, amcasını tahttan indirmek için çeşitli yollara başvurdu. İlk önce Kongurtay’ın taraftarlığını kazanarak Teküder’e karşı bir suikast hazırlattı. Ancak bunu zamanında haber alan Teküder, 1283 yılında Karabağ’da Kongurtay’ı öldürttü. Ardından, damadı Alinak’ı Argun’u takip etmekle görevlendirdi. Bunun üzerine Argun amcasıyla barış yapmak istedi. Fakat Temmuz 1284 tarihinde esir alınıp Teküder’in huzuruna getirildi. Alinak’ın bütün ısrarına rağmen Teküder, Argun’u öldürtmedi; ancak bu ona pahalıya mal oldu. Zira bu sırada Moğol emîrlerinden Buka, Alinak’ı öldürüp Argun’u serbest bıraktı. Bunu haber alan Teküder, Altın Orda topraklarına sığınmak maksadıyla kaçmaya kalktıysa da yolda yakalanıp Argun’a teslim edildi. 26 Cemâziyelevvel 683 (10 Ağustos 1284) tarihinde Moğol geleneklerine göre sırtı kırılarak Kongurtay’ın akrabaları tarafından öldürüldü.

Samimi bir müslüman olan Teküder, inancı dolayısıyla Moğol yasalarına ihanet etmekle suçlanmıştır. Ancak tahtını ve hayatını İslâmiyet’i kabulünden çok, dirayetsiz bir hükümdar olması sebebiyle kaybetmiştir. Tasavvufa aşırı şekilde ilgi duyardı. Bundan dolayı vaktini semâ ve diğer sûfî âyinleriyle geçirerek devlet işlerini annesine bıraktı. Bununla beraber Moğollar arasında İslâmiyet’in faal bir şekilde yayılmasına gayret etmedi. Bu görevi on bir yıl kadar sonra, Argun’un oğlu ve İlhanlılar’ın en kabiliyetli hükümdarı olan Mahmud Gāzân Han üzerine almıştır.

BİBLİYOGRAFYA

Reşîdüddin, Câmiu’t-tevârîḫ (nşr. A. A. Alizâde), Bakû 1958, III, 165-194.

Aksarâyî, Müsâmeretü’l-ahbâr (nşr. Osman Turan), Ankara 1944, s. 136, 141.

Vassâf, Târîḫ, Bombay 1269/1853, s. 105-136.

A. A. Alizâde, Sotsialno-Ekonomiçeskaya i Politiçeskaya İstoriya Azerbaycana XIII-XIV vv., Bakû 1956, bk. İndeks.

Spuler, İran Moğolları, s. 89-98.

Abbas İkbâl, Târîḫ-i Moġul, Tahran 1341 hş./1962, bk. İndeks.

CHIr., V, 364-368.

Faruk Sümer, “Teküder”, İA, XII/1, s. 144-145.

P. Jackson, “Aḥmad Takūdār”, EIr., I, 661-662.