Ahmet Altungök. IV. ve VIII. yüzyıllar arası Sasaniler dönemi Türk-Fars ilişkileri. Yüksek lisans tezi (2007)

Ahmet Altungök. IV. ve VIII. yüzyıllar arası Sasaniler dönemi Türk-Fars ilişkileri. Yüksek lisans tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007, XIII+266 s.

Özet

MS. 224 yılında Ardeşir tarafından kurulan Sasani imparatorluğu 642 yılında Araplartarafından tarih sahnesinden kaldırılmıştır. Sasani imparatorluğunun hüküm sürdüğü MS. III. veVII. yüzyıllar boyunca doğudaki en önemli komşularını Türkler oluşturmaktaydılar. Sasaniimparatorluğunun kurulmuş olduğu, MS. III. yüzyılda, Maveraünnehir ve Toharistan’da küçükyabguluklar halinde bulunan Kuşan Türkleri ilk komşularıdır. Kuşanların yıkılmasından sonraonların yerine kurulmuş olan Akhunlar MS. IV. ve VI. yüzyıllar arasında Sasanilerin doğudakien önemli komşuları halini aldılar. Akhunlar dönemi, Türk-Fars ilişkilerinin yoğunlaştığı birdöneme denk gelmektedir. VI. yüzyılın ikinci yarısından sonra Sasanilerin doğudaki komşuları, Akhunların yerine Göktürkler olacaktır. Akhunları, Sasanilerle ittifak kurmak suretiyle ortadankaldıran Göktürkler bundan böyle Sasani imparatorluğunun yıkılışına kadar onların doğudaki enetkili komşuları halini alacaktır. Bunun yanında Kafkaslarda, Batı Göktürk kağanlığının batıkolu olarak kurulan Hazar devleti ise Sasanilerin önemli kuzey komşularından bir tanesidir.Sasani imparatorluğu ile egemen oldukları dönemlerde kurulan Türk devletleri arasındasiyasi, ticari ve kültürel açıdan önemli olayların gerçekleştiğini görmekteyiz. Maveraünnehir ve Türkistan’da kurulan Türk devletlerinin batıya doğru açılma ve ticaret yollarına egemen olmaçabalarıyla; Sasanilerin ülkelerini Hindistan ve Çin ile birleştirmek suretiyle ticaret yollarınaegemen olarak bu ülkelerle aracısız ticari faaliyetlerini yürütmek çabası, iki toplum arasındakisiyasi olayları ve savaşları beraberinde getirmiştir. Göktürk ipeği ve ipekli dokumalarını batıyaulaştırma çabalarının, Sasaniler tarafından sekteye uğratılmasından dolayı Türklerin Bizans’ayakınlaştığını ve bunun sonucunda Hazar denizinin kuzeyi ile Kafkaslar ve Karadeniz’inkuzeyinin önemli bir ticaret yolu haline geldiğini, bu bölgelerde güçlü devletlerin kurulmasınınönünün açıldığını görmekteyiz.

Abstract

Sassanid Empire established in AD 224 by Ardeşir was pulled down in 642 byArabians. During the AD III. and VII. centuries when sassanid ruled Turks, were the mostimportant neighbour of them. In the AD III. century when Sassanid empire was established.Turks of Kushan were their first neighbours who were composed of yabgulucs after thecollapsing of Kushans, Akhuns which were established instead of the in AD IV and VIbecame the most important neighbour of Sassanid. The period of Akhuns was timely with aperiod when the relationbship between Turks and Persians became dense. After the secondhalf of IV. century Kokturk were going to become the neighbour of Sassanid instead ofAkhuns who were the east neighbour of them. From now on Kokturks destroying Akhunswith the condition of agreeing with Sassanids were going to be the most important neighbourof them on the east until the collapsing of Sassanids. Besides this the state of Khazar whichwas established as a devision of khanate of West Kokturk on Caucasians was one of the mostimportant neighbour. We can see that there were important event from the point of view political, commercial, cultural between Sassanid empire and Turkish states which were established inthe period of their soverignity. With the struggle of Turkish states established in Maveraünnehir and Turkistan for expanding towards west and soverigning over commercialways with the condition of unifying the country of Sassanids with India and China. Thestruggle of carrying on the direct commercial activities with this country by soveringning thecommercial ways bring political events and wars between two societies together. We seebecause of coming to halt of struggle of Kokturk for transmitting of Kokturk silk andweavings by Sassanids. Turks became closer to Byzantine and us as a result of this the Northof Khazar Sea and Caucasians and the North of Black Sea became an important commercialand this led to establishing of strong states in the region.