Ahmet Annaberdiyev. İran Türkmenleri (1881-2001). Doktora tezi (2006)

Title:	İran Türkmenleri (1881-2001)=Turkmens of Iran (1881-1979). Doktora tezi
Author:	Ahmet Annaberdiyev
Translator:
Editor:	Danışman: Süleyman Beyoğlu
Language:	Turkish
Series:
Place:	İstanbul
Publisher:	Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü
Year:	2006
Pages:	XLI, 179
ISBN:
File:	PDF, 6.72 MB
Download:	Click here

Türkmenler denince genelde Türkmenistan’da yaşayan Türkmen kesim akla gelmektedir. Oysa, Türkmenlerin yaklaşık 4 milyon kadar bir nüfusu bugün İran’ın Türkmen Sahra ve Kuzey Afganistan’da yaşamaktadır. Maalesef İran ve Kuzey Afganistan’daki Türkmenler hakkında birkaç çalışma dışında yeterli kadar araştırma yapılmamıştır. Bu yüzden bu doktora çalışmasının amacı İran Türkmenlerinin varlığına dikkat çekmektir. Çalışmamıza 1881 tarihinden itibaren başlatmamızın nedeni bu tarihte Türkmenlerin yoğun olarak yaşadığı bölgelerin Rusya ve Kaçarlar arasında yapılan anlaşmayla Türkmen yurtlarının bölünmesine dikkati çekmektir. O tarihten bugüne kadar Türkmenlerin bir kısmı İran sınırlarında kendi adlarıyla anılan Türkmen Sahra arazisinde oturmaktadırlar.

İran’da yaşayan Türkler arasında geleneksel boy kimliklerine bağlı kalarak varlıklarını sürdüren İran Türkmenleri milli ve geleneksel değerlerine en fazla sahip çıkan bir Türk toplumudur. Bugün İran Türkmenleri boy kimliği açısından esasen Yomutların Caferbay ve Atabay kollarından ve Göklenlerden müteşekkildirler. Caferbaylar esasen Hazar Denizi kıyısında yer alan Kümüştepe, Hocanefes ve Bender-e Türkmen bölgelerinde iskân tutarken; Atabaylar Türkmen Sahra’nın Akkala, Günbed-e Kavus bölgesinde daha yoğun yerleşmektedirler. Göklenler ise bölgenin doğusunda kendilerine mekân edinmişlerdir.

İran Türkmenlerinin nüfusu hakkında resmi bir istatistik yapılmadığından tahmini bilgiler bulunmaktadır. 1956 yılı sayımına göre İran’daki Türkmen nüfusu 330 000’di. Bugün için İran Türkmenlerinin sayısı 1 500 000 civarındadır. Nüfusları ve coğrafi konumları bakımından Türkmenler İran’ın kuzeydoğu kesimin en büyük etnik kesimini oluşturmaktadırlar.

İran Türkmenleri İran’da gördükleri yüzyıla yakın baskı ve zulüm karşısında çoğu zaman silaha ve toplumsal tepkiye başvurmak yolunu seçmişlerse de bugüne kadar bu haklı mücadelelerinde hep yenilgiyle karşılaşmışlardır. Bunun sonucunda çok sayıda Türkmen ülkesini terk ederek başta Türkiye olmak üzere dünyanın çeşitli bölgelerine dağılmışlardır. Özellikle Türkiye’yi tercih eden Türkmenler burada eğitim alarak önemli konuma gelmişlerdir. Bunun yanında Türkmenler arasında Türkiye’nin sarsılmaz ve ulaşılması yüksek bir imajı vardır.

The word “Turkmen” generally reminds some part of the people who live in Turkmenistan. This kind of a defination is a bit lack. So, about 4 million Turkmens live in the region of Turkmen Sahara in Iran and North Afganistan. Unfortunately except for a few studies, we could not find enough reseach on Turkmens who inhabit in the region of Iran and South Afghanistan. So the basic goal of this study is to take attention to existance of Iranian Turkmens. At the same time the study goes back to the date of 1881 in order to focus on the division of the Turkmen lands between Qajars and Russians. From 1881 up to now a considerable part of Turkmens have been living in the Turkmen Sahra where take place on the borders of Iran.

Iranian Turkmens who have achieved to be alive by their high dependency on general sect identities are one of the most conservative sects from the perspective of their national and traditional values. It is obvious that today’s Iranian Turkmens are rooted in Caferbay, Atabay and Goklans branches of Yomuts. While most of Caferbays live in the districts of Kümüştepe, Hocanefes and Bender-e Turkmen region on the side of Caspian Sea; Atabays inhabit especially in Akkala, and Gunbed-e Kavus districts of the Turkmen Sahara region. On the other hand the inhabitants of the east part of the same region are Goklans.

There is not a recently made census about the population of Iranian Turkmens. According to the 1956 population census the number of Turkmen population in Iran was 330 Considering these kinds of information it can be said that today the estimated population of Iranian Turkmens is 1 500 000. With this considerable population, Turkmens is the most crowded ethnic minority of this region of Iran.

Iranian Turkmens have been the targets of suppressions and violations in Iran for years. Their social reactions and resistance movements to these violations have been oppressed. In another word it can be said that their every uprising was defeated by the central authorities. Because of oppressions, so many Turkmens have left their country and immigrated to the different regions of the world. In this period with a good image amoung Turkmens, Turkey was and is their first choice. The Turkmens who chose to immigrate Turkey has also an opportunisty to be educated and came important and effective posts.