Ahmet Gökhan Ertürk. Ötüken Uygur Kağanlığı’nda devlet teşkilatı (744-840). Yüksek lisans tezi (2020)

Ahmet Gökhan Ertürk. Ötüken Uygur Kağanlığı’nda devlet teşkilatı (744-840). Yüksek lisans tezi. Çanakkale: T.C. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020, X+147 s.

Özet

Ötüken Uygur Kağanlığı’nda Devlet Teşkilatı (744-840) başlıklı bu çalışmada, Ötüken Uygur Kağanlığı’nın devlet teşkilatının yapısı, özellikleri ve kağanlıkta var olan idarî unvanlar incelenmiştir. Göktürk dönemi ve Uygur dönemine ait Eski Türk yazıtlarından, konuyla alakalı Çin ile Arap kaynaklarıyla ilgili çalışmalardan ve bunların çevirilerden bu amaç doğrultusunda faydalanılmıştır. Bunun haricinde kağanlığın siyasî tarihi, unvanlar ve teşkilatı ile ilgili bilgi bulunan diğer araştırma eserlerden de yararlanılmıştır.

Ötüken Uygur Kağanlığı’nda kağanlar, devletin kurulduğu dönemde Yaglakar uruğundan (aşiretinden) çıkmaktaydılar. Kağanlığın temelini oluşturan diğer boylar ise Uygur konfederatif yapısını meydana getirmekteydi. Kağan ve himayesindeki belli idarî unvanlara sahip kişiler teşkilatlanmayı oluşturan temel unsurlar olmuşlardır. Bu unsurlar hanedanın erkek üyeleri, kadın üyeleri ve devlet erkânından oluşmaktaydı. Teşkilatlanmanın esas gücü ise askerî olgulardan oluşuyordu.

Ötüken Uygur Kağanlığı’nda teşkilatta değişikliğe neden olan olaylar vardır. Talas Savaşı’ndan sonra isyanlarla uğraşan Çin’deki Tang Hanedanlığı’na, Ötüken Uygurları yardım etmişlerdir. Çinlilere yapılan bu yardımlar sonucunda, Maniheizm’le gelen birçok olgu kağanlıkta değişikliklere neden olmuştur ve bir süre sonra Ötüken Uyguları, Mani dininin hamileri haline gelmişlerdir. Kağan unvanları ve görevleri arasında Mani inancının izleri görülmüştür. Ayrıca, Çin ile ilişkiler ve diğer devletlerle siyasî gelişmeler de teşkilat yapısında değişikliklere yol açmıştır. Uygur kağanlarından birkaçı tahtlarından indirilmiş ve kağanın buyruklarından tahta çıkan kişiler de olmuştur. Ötüken Uygur Kağanlığı, Göktürklerin halefi olarak karşımıza çıksa da teşkilat yapısında farklılıklar mevcuttur. Bu benzerlik ve farklılıkları kağanların unvanları, beylerinin unvanları ve kağanlığın idarî yapısında görmekteyiz.

Abstract

In this dissertation titled State Organization in the Orkhon (Ötükän) Uighur Qaghanate (744-840), the Orkhon Uighur Qaghanate’s state organizational structure, its characteristics and its administrative titles existing in the qaghanate are studied. For this purpose, Old Turkic inscriptions of the Gokturk and Uighur periods, studies on Chinese and Arabic sources, as well as their translations were used. Besides, other research works containing knowledge about the qaghanate’s political history, its titles and organization were also benefitted from.

During the initial period of the Orkhon Uighur Qaghanate, the qaghans were from the urugh (clan) of Yaghlaqar. Other clans that formed the basis of the qaghanate made up the Uighur confederative structure. The qaghan and people under the his command that had certain administrative titles were the primary elements of the organization. These elements consisted of male and female members of the dynast, as well as state officials. However, the main force of the organization was militaristic.

There were events that caused changes in the organization of the Orkhon Uighur Qaghanate. After the Battle of Talas, Orkhon Uighurs helped the Tang Dynasty in China that was struggling with rebellions. As a result of these help to the Chinese, many elements associated with Manichaeism caused changes in the qaghanate and in time, Orkhon Uighurs became protectors of this religion. It was observed that traces of Manichaeism among the qaghan’s duties and titles began to appear. Moreover, relation with the Chinese and also other political developments with other states caused changes on the organizational structure. Some of Uighur qaghans were dethroned and there were also some people who came to throne while being the buyruqs (dignitaries) of the qahans. Although the Orkhon Uighur Qaghanate appeared as the successor of the Gokturks, there were differences in the organizational structures. We have observed these similarities and differences in the titles of qaghans, officials and the qaghanate’s administrative structure.