Ahmet Korkmaz, Kazım Paydaş. Yahya b. Abdullatif Kazvînî’nin Lübbü’t-tevârîh adlı eserine göre Kara-Koyunlu Devleti tarihi (2021)

Ahmet Korkmaz, Kazım Paydaş. Yahya b. Abdullatif Kazvînî’nin Lübbü’t-tevârîh adlı eserine göre Kara-Koyunlu Devleti tarihi // Tarih Araştırmaları Dergisi. Cilt: 40 Sayı: 70. Yayıncı: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü. — 2021, s. 129-147.

Keywords: Mīr Yaḥyā ibn ʻAbd al-Laṭīf al-Qazvīnī (1481-1555), Lubb al-tawārīkh

Özet

Safevî dönemi tarihçisi Yahya b. Abdullatif Kazvînî, 885(1481) yılında Kazvîn’de dünyaya geldi. Lübbü’t-Tevârîh isimli eserini Şah İsmail’in dördüncü oğlu Behram Mirza adına kaleme aldı. Adı geçen eser genel bir tarih kitabıdır. Müellif, eserinin üçüncü bölümünde Kara-Koyunlu Devleti’nin tarihini de kaleme almıştır. Kara-Koyunlu Devleti Dönemi’nde resmi tarih yazıcılığının gelişmemesi mezkûr devletin tarihini öğrenebilmek için araştırmacıları diğer devletlerin kroniklerine başvurmaya mecbur bırakmaktadır. Bu minvalde Safevî Dönemi kronikleri önem arz etmektedir. Bu açıdan Kara-Koyunlu Devleti’nin inkırazının üzerinden bir asır geçmeden kaleme alınan Lübbü’t-Tevârîh adlı eser, adı geçen devletin tarihi için birinci derecede önem arz eden kaynaklardandır. Bu çalışmada Kara-Koyunlu Devleti’nin tarihi özet olarak anlatıldıktan sonra Yahya b. Abdullatif Kazvînî ve Lübbü’t-Tevârîh adlı eser hakkında bilgi verilmiştir. Ardından Lübbü’t-Tevârîh’in Tahran’da neşredilen üç nüshası karşılaştırılarak tercüme edilmiştir. Bunun yanında Kara-Koyunlular hakkında diğer kronikler ve tetkik eserlerdeki bilgiler ile yapılan tercüme tamamlanmaya çalışılmıştır.

Abstract

The Safavid historian Yahya b. Abdullatif Kazvînî was born in 885 (1481) in Kazvîn. He wrote his work named Lübbü’t-Tevârîh on behalf of Shah Ismail’s fourth son Behram Mirza. The mentioned work is a general history book. The author also penned the history of the Qara-Qoyunlu State in the third part of his work.The fact that official historiography did not develop during the period of the Black-Sheep State forces researchers to apply to the chronicles of other states in order to learn the history of the aforementioned state. In this respect, the Safavid Chronicles are important. In this respect, Lübbü’t-Tevârîh, which was written less than a century after the decline of the Qara-Qoyunlu State, is one of the primary sources for the history of the aforementioned state. In this study, after briefly describing the history of Qara-Qoyunlu State, information was given about the work named Lübbü’t Tevarih and Abdüllatif Kazvini. Later, three copies of Lübbü’t-Tevârîh published in Tehran were compared and translated. In addition, the translation made with the information in the other chronicles and the study works about the Qara-Qoyunlu was tried to be completed.

Kaynakça

• Abdulhüseyin Nevâî, Esnâd ve Mukâtebât-ı Tarihî-yi İran ez Timur ta Şâh İsmail, Bungah-ı Tercüme ve Neşr-i Kitap, Tahran 1341/1962.
• Abdullah b. Fethullah el-Bağdadî, el-Düvelü’l-İslamiyye fî el-Şark (Tarihü’l Gıyasi), Tah. Târık Nâfi‘ el-Hamdânî, Dâr ve Mektebetü’l-Hilâl, Beyrut 2010.
• Abdullatif Kazvinî, Safevi Tarihi, Çev. Hamidreza Mohemmednejad, Birleşik Yayınevi, Ankara 2011.
• Abdurrezzak-i Semerkandî, Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, Nşr. Abdulhüseyin Nevâî, Pejûhişgâh-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi, C. II/I-II/II, Tahran 1383/2004.
• Ahmet Korkmaz, Kara-Koyunlu Devleti’nin Askerî Teşkilâtı, Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa 2020.
• Altan Çetin, “Yahya Kazvinî’nin Lubb et-Tevârih’inde Selçuklularla Alâkalı Bilgiler”, Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1, Güz 2007, s. 183-192.
• Altan Çetin, “Yahya Kazvinî’nin Lubb Et-Tevâri’hinde Akkoyunlularla Alâkalı Bilgiler”. Belleten, 71/260, Ankara 2007, s. 53-64.
• Anonim, Târih-i Sultân Muhammed-i Kutbşâh, Ed. Zerrine Pervin, Dilli Kitâb-ı Ghor, New Delhi 2015.
• Ayşe Atıcı Arayancan, Karakoyunlu Hükümdarlarından Cihanşah ve Dönemi (Siyaset-Teşkilat-İktisad-Din ve Kültür) 1438-1467, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.
• Budâk Münşî Kazvînî, Cevâhir’ül Ahbâr: Bahşe Tarih-i İran ez Kara-Koyunlu ta Sal-ı 984 hş., Yay. Muhsin Behrâm-Nejâd, Miras-ı Mektub, Tahran 1378/1999.
• Cafer b. Muhammed el-Hüseynî, Tarih-i Kebir, Alm. Terc. Abbas Zeryab-ı Khoyî, Der Berichtüberdie Nachfolger Timursaus dem Tarih-i Kabir des Gaferî ibn Muhammed al-Husaini, Mainz 1960.
• Charles Ambrose Storey, Persian Literature: A Bio-bibliographical Survey, Luzac & Co, Vol. I/II, London 1935.
• Charles, Rieu, Catalogue the Persian Manuscripts in the British Museum, British Museum, Vol. I, London 1879.
• Cihan Gençtürk, “Lubb et-Tevârîh’te Harezmşâhlar’a Dair Bilgiler”, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, V/2, Aralık 2019, s. 165-170.
• Devletşah, Şair Tezkireleri, Çev. Necati Luğal, Pinhan Yayıncılık, İstanbul 2011.
• Ebu Bekr-i Tihranî, Kitab-ı Diyarbekriyye, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• Esko Naskali-Osman G. Özgüdenli, “Karakoyunlu ve Akkoyunlu Sikkeleri”, Anadolu’da Paranın Tarihi, Ed. Bülent Arı, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, Ankara 2011, s. 156-161.
• Faruk Sümer, “Karakoyunlular”, DİA, TDV Yayınları, C. 24, İstanbul 2001, s. 434-438.
• Faruk Sümer, Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a Kadar), TTK Yayınları, Ankara 1967.
• Feridun Bey, Münşeatu’s-Selatin, Takvimhane-i Âmire, C. I, İstanbul 1274/1858.
• Gaffarî Kazvînî, Tarih-i Cihân-Ârâ, Haz. Hasan-ı Nerâkî, İntişârât-ı Hafız, Tahran 1343/1964.
• Gıyasüddin Hvandmîr, Habîbu’s-Siyer fi Ahbar-ı Efrad-ı Beşer, Yay. Celâleddin Humâyî, İntişarat-ı Hayyam, C. III-IV, Tahran, 1333/1954.
• Hafız Abrû, Zübdetü’t-Tevârîh-i Bâysungurî, Yay. Seyyid Kemâl Hac Seyyid Cevadi, Sazman-ı Çap ve İntişarat-ı Vezaret-i Ferheng ve İrşad-ı İslami, C. III, Tahran 1380/2001.
• Hans Robert Roemer, “The Türkmen Dynasties”, The Cambridge History of Iran, Edited by Peter Jackson, Cambrıdge Unıversıty Press, C. VI, New York 1993, s. 147-188.
• Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t- Tevârîh, Çev. Mürsel Öztürk, TTK Yayınları, Ankara 2006.
• Hayrunnisa Alan, Bozkırdan Cennet Bahçeşine Timurlular 1360-1506, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.
• Hüseyin Mirca’feri, Tarih-i Tehevvulat-ı Siyasî İçtimaî İktisâdî ve Ferhengi-i İran Der Dovre-i Timuriyân ve Türkmanân, Daneşgah-ı İsfahan, Tahran 1395/2016.
• İbni Tagrıberdi, en-Nücûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
• İdris-i Bitlisî, Heşt Behişt VII. Ketîbe, Çev. Muhammed İbrahim Yıldırım, TTK Yayınları, Ankara 2019.
• İlhan Erdem-Kazım Paydaş, Ak-Koyunlu Devleti Tarihi Siyaset-Teşkilat-Kültür, Birleşik Yayınevi, Ankara, 2007.
• İsmail Aka, “Şahruh’un Kara-Koyunlular Üzerine Seferleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, IV, s. 1-20.
• İsmail Aka, İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), TTK Yayınları, Ankara 2001.
• İsmail Aka, Mirza Şahruh ve Zamanı, TTK Yayınları, Ankara 1994.
• Jakob Phılıpp Fallmerayer, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, Çev. Ahmet Cevat Eren, haz. Celalettin Yavuz-İsmail Hacıfettahoğlu, TTK Yayınları, Ankara 2011.
• Kazım Paydaş, “Ak-Koyunlu ve Kara-Koyunlu Türkmenlerinin Gürcistan’a Yaptıkları Seferler”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 21/2, Aralık 2006, s. 177-196.
• Kazım Paydaş, “Karakoyunlular”, İslam Tarihi ve Medeniyeti Müslüman Türk Devletleri-II, Ed. Muhammet Hanefi Palabıyık- Osman Çetin, Siyer Yayınları, C. 9, İstanbul, 2018, s. 375-406.
• Kazım Paydaş, “Timurlu ve Türkmenlerin Şirvanşahlarla Olan Münasebetleri”, A.Ü.DTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi, 25/40, Ankara 2006, s. 113-140.
• Kazım Yaşar Kopraman, El-Aynî’nin İkdu‘l-Cumân’ında XV. Yüzyıla Ait Anadolu Tarihi ile İlgili Kayıtlar, Doktora Tezi, A.Ü.D.T.C.F. Kütüphanesi, nr. 149, Ankara 1971.
• Kazım Yaşar Kopraman, Mısır Memlükleri Tarihi Sultan al-Malik al-Mu’ayyad Şeyh al-Mahmûdî Devri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1989.
• Mahmud. b. Abdullah-ı Nişaburî, Tarih-i Türkmâniye, The National Library of Israel, Jerusalem, Israel Ms. Yah. Ar. 1132.
• Mîrhvand, Tarih-i Ravzatu‘s-Safa fi Sîreti‘l-Enbiyâ ve‘l-Mülûk ve‘l-Hulefâ, Haz. Cemşid Kiyanfer, İntişarât-ı Esâtir, C. VI/II, Tahran 1385/2006.
• Muhammed Yusuf Vale-i İsfahanî Kazvînî, Hold-i Berin (Tarih-i Timuriyân ve Türkmenân), Haz. Mir Haşim Muhaddes, Mirâs-ı Mektûb, Tahran 1379/2000.
• Rıza Kurtuluş, “Kazvînî, Mîr Yahyâ”, DİA, TDV Yayınları, C. 25, Ankara 2002, s. 158.
• Soreni, Boromand, Nasrullah Pormuhammedi-Amlashi, vd., “İzdvacha-yı Siyasi: ez Ameden Timiruyan ta Zuhur-u Safeviyan (İlletha ve Peyamedha)”, Fasılname-i Peşohişha-yi Tarihi, 10/39, İsfahan 1397/2018, s. 125-145.
• Şerefhan Bitlisi, Şerefname, Çev. Mehmet Emin Borzaslan, C. II, Ant Yayınları, İstanbul 1971.
• Şihabeddin Ebu Fazl Ahmed b. Ali ibn Hacer el-Askalanî, İnbâ‘ el-Gumr bi Ebnâu’l-Umr, Tah. Hasan Habeşî, Lecnetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, C. III, Kahire 1998.
• Takiyeddin Ahmed b. Ali Makrizî, Kitâbu’s-Sulûk li Ma’rifeti Düveli’l-Mulûk, Tah. Muhammed Abdulkadir Atâ, C. VII, Daru’l-Kutubi’l-İlmiye, Beyrut 1997.
• Tofiq Nəcəfli, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu Dövlətlərinin Tarixi Müasir Türk Tarixşünaslığında, Çaşıoğlu, Bakü 2000.
• Vladimir Minorsky, “The Qara-Qoyunlu and The Qutb-Shāhs”, BSOAS, University of London, XVII/1, 1955, s. 50-73.
• Yahya b. Abdullatif el-Hüseynî el-Kazvînî, Kitab-ı Lübbü’t-Tevârîh, Nşr, Seyyid Cemâleddin-i Tahranî, İntişarât-ı Müesese-i Hâver, Tahran 1314/1935.
• Yahya b. Abdullatif Kazvînî, Lubbü’t-Tevârîh, Nşr. Mîr Hâşim Muhaddes, Encümen-i Asâr ve Mefâhir-i Ferhengi, Tahran 1386/2007.
• Yahya b. Abdullatif Kazvînî, Lubbü’t-Tevârîh, İntişârât-ı Bunyâd ve Gûyâ, Tahran 1363/1984.