Akif Çelik. Tarih ve kültür açısından Derbend şehri (Fethinden Selçuklulara kadar). Yüksek lisans tezi (2016)

Akif Çelik. Tarih ve kültür açısından Derbend şehri (Fethinden Selçuklulara kadar). Yüksek lisans tezi. Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016, 88 s.

Özet

Asya ile Kuzey Avrupa ve Orta Asya ile Anadolu arasında köprü görevi gören Kafkasya’nın önemli şehirlerinden biri de Derbend’dir. Derbend şehrinin Ortaçağ’ın ekonomik, siyasi, askeri vs. koşulları göz önüne alındığında çok önemli bir yere sahip olduğu görülür. Hazar Denizine kıyısı olması nedeniyle bu önemi daha da artmaktadır.

Müslümanların fethine kadar çeşitli devletlerin mücadelesine sahne olan Derbend şehrinin yönetimi genel olarak Sasanilerin elindeydi. Bizans-Sasani mücadelesi zaman zaman bu şehir üzerinde gerçekleşmiştir. Şehrin meşhur surları Sasanilerin yönetimi altındayken inşa edilmiştir. Derbend’de Bizans-Sasani mücadelesi yerini İslamiyet’in ortaya çıkmasıyla birlikte, zamanla, İslam-Hazar mücadelesine bırakmıştır. Bu mücadele çok uzun bir süre devam etmiştir. İslam-Hazar mücadelesi esnasında şehir zaman zaman el değiştirse de genel olarak Müslümanların kontrolü altında kalmıştır. Bu süreçte şehrin çehresi büyük ölçüde değişime uğramıştır. Genel olarak şehrin ihtiyaçlarına yönelik yapılar inşa edilmiştir.

Çeşitli devletlerin mücadelesine sahne olduğundan ve bulunduğu coğrafi konum bakımından birçok kültürü de bünyesinde barındıran bu şehir, kültür tarihi açısından da son derece önemli bir yere sahiptir. Çeşitli mimari yapılar, el sanatları, yapılan kazılarda ortaya çıkarılan çeşitli malzemeler bu şehrin kültürel derinliğini kavramamızda önemli ipuçları vermektedir. Bunların yanında şehirde bulunan çeşitli halkların dili, inançları ve yaşam tarzları şehrin kültürel derinliğini arttıran önemli faktörler olmuştur. Günümüzde adını pek fazla duymadığımız bu şehir, Ortaçağ tarihinde kendisinden sıkça bahsettirmiştir.

Abstract

Derbend, one of the most important cities in the Caucasus, serves as a bridge between Asia and North Europe, Central Asia and Anatolia. The city of Derbend is regarded as a highly important place considering the economic, political, and military conditions in the medieval period. This importance is further increased due to its shores by the Caspian Sea.

The city of Derbend, which has seen the clash of several powers until the conquest by the Muslims, was generally ruled by the Sassanians. Byzantine-Sassanian battles occasionally took place in this city. Its famous walls have been built, under the rule of the Sassanians. After the emergence of Islam, the struggle between Byzantine and Sassanians has left its place to Muslim-Caspian struggle in Derbend. This struggle has continued for a long time. Although the ruling was overturned at times as the consequence of the struggle between the Muslims and Caspians, the city was generally held under the control of Muslims. In the meantime, the figure of the city changed greatly. Structures intended for the needs of the city were built in general.

Witnessing battles by countless states and hosting numerous cultures as a result of its geographical location; this city has an extremely important role regarding cultural history. Various architectural structures, craftworks, the range of materials that were unearthed during excavations are important clues in our understanding of the cultural depth of this city. Furthermore, one of the important factors that increases the cultural diversity is having nuances in language, belief and lifestyle of the people that embody the city. The name of this city that is not frequently mentioned nowadays was highly renowned in the medieval history.