ALEVİYYE (العلوية) Hz. Ali’ye nisbet edilen bir tarikat.
Müellif: Süleyman Uludağ
Sûfîlere göre Hz. Peygamber ilk dört halifeye değişik usullerle zikir telkininde bulunduğu için her birine birer tarikat nisbet edilmiştir. Daha sonra ortaya çıkan tarikatlar bu usullere göre zikirlerine yön ve şekil vermişlerdir. Tasavvuf tarihinde Sıddîkıyye, Ömeriyye, Osmâniyye ve Aleviyye adı verilen bu tarikatlardan Sıddîkıyye ve Aleviyye tarikatları önem kazanmış, genellikle hafî zikri esas alan tarikatların Hz. Ebû Bekir’e, cehrî zikri (bk. ZİKİR) benimseyenlerin ise Hz. Ali’ye mensup olduklarına inanılmıştır.
Hz. Ali ve soyunun yer aldığı tarikat silsilelerine “silsiletü’z-zeheb” (altın halka) adı verilmektedir. Bu tür silsilelerde şu isimler yer alır: Hz. Ali, Hz. Hüseyin, Zeynelâbidîn, Muhammed el-Bâkır, Ca‘fer es-Sâdık, Mûsâ el-Kâzım, Ali er-Rızâ, Ma‘rûf-i Kerhî, Serî es-Sakatî, Cüneyd-i Bağdâdî, Ebû Ali er-Rûzbârî, Ebû Ali el-Kâtib, Ebû Osman el-Mağribî, Ebü’l-Kāsım el-Gürgânî, Ebû Ali el-Fârmedî, Yûsuf-i Hemedânî, Abdülhâliḳ-ı Gucdüvânî. Bu silsilede yer alan ilk yedi şahıs, İsnâaşerî ve Ca‘ferî Şiîleri’nin de kabul ettikleri on iki imamın ilk yedisidir.
Harîrîzâde, Abbâdiyye, Haddâdiyye ve Ayderûsiyye tarikatlarını Aleviyye’nin kolları olarak zikreder (bk. Tibyân, I, vr. 31a). Bunlardan Abbâdiyye Abdullah b. Muhammed el-Abbâd’a (ö. ?), Haddâdiyye Abdullah b. Alevî el-Haddâd’a (ö. 1132/1720), Ayderûsiyye Abdullah b. Ebû Bekir el-Ayderûs’a (ö. 914/1508) nisbet edilir.
BİBLİYOGRAFYA
Reşehât Tercümesi, s. 13-14.
Zebîdî, ʿİḳd, s. 116.
a.mlf., İtḥâfü’l-aṣfiyâʾ, s. 221.
Harîrîzâde, Tibyân, I, vr. 23a-32b, 274b; II, vr. 268b, 275b-290a.
Tomar-Melâmîlik, s. 23.
Tomar-Kādiriyye, s. 10.
Tomar-Halvetiyye, s. 2.
Mehmet Ali Ayni, Tasavvuf Tarihi, İstanbul 1341, s. 199-200.
Kâmil Mustafa eş-Şeybî, eṣ-Ṣıla beyne’t-taṣavvuf ve’t-teşeyyuʿ, Kahire 1969, s. 438.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1989 yılında İstanbul’da basılan 2. cildinde, 369-370 numaralı sayfalarda yer almıştır.