Ali İçer. Târîh-i Cihân-Ârâ’nın Türkçe tercümesi (Karahanlılardan Timurluların sonuna kadar). Yüksek lisans tezi (2020)

Ali İçer. Târîh-i Cihân-Ârâ’nın Türkçe tercümesi (Karahanlılardan Timurluların sonuna kadar). Yüksek lisans tezi. Iğdır: T.C. Iğdır Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, 2020, VI+198 s.

İÇİNDEKİLER

ÖZET … I
ABSTRACT … II
KISALTMALAR … VI
GİRİŞ … 1
1. FARSÇA TARİH YAZICILIĞININ GELİŞİMİ VE KADI AHMED GAFFÂRÎ KAZVÎNÎ’NİN TÂRÎH-İ CİHÂN-ÂRÂ ADLI ESERİ … 3
1.1. Farsça Tarih Yazıcılığının Gelişimi … 3
1.2. Kadı Ahmed Gaffârî-i Kazvînî’nin Hayatı … 6
1.3. Kadı Ahmed Gaffârî-i Kazvînî’nin Cihân-ârâ Adlı Eseri … 8
2. TÂRÎH-İ CİHÂN-ÂRÂ’NIN TÜRKÇE TERCÜMESİ … 13
2.1. İki Satır İçeren Türkistan ve Mâveraünehir Hâkimleri Hakkında … 13
2.1.1. Türk Hakanları Hakkında … 13
2.1.2. İkinci Satır Karahıtaylar Hakkında … 17
2.2. İki Satırda Açıklanmış Olan Kürt ve Lor Hâkimleri Hakkında … 18
2.2.1. Birinci satır iki harfte şerh edilmiş olan kürtler hakkında … 19
2.2.1.1 Birinci harf Diyâr-ı Bekr valilerinin zikri hakkında … 19
2.2.1.2. İkinci Harf Dînever Şehr-i Zor ve Bölgesinin Hâkimleri … 19
2.3. İki Harfte Toplanmış Lorlar … 21
2.3.1. Birinci harf Lor-u Bozorg hakkında … 21
2.3.2. İkinci Harf Lor-ı Kuçek Hakkında … 24
2.4. İki Satırda Açıklanmış Olan Taberistan ve Rüstemdar Melikleri Hakkında … 27
2.4.1. Birinci satır Mazenderan Melikleri hakkında … 27
2.4.1.1. Birinci Fırka On Dört Kişi … 27
2.4.1.2 İkinci Fırka Bavendiye’den Sekiz Kişi … 30
2.4.1.3 Üçüncü Fırka Bavendiye’den Yedi Kişi … 33
2.4.1.4. Şube: Celavîye Taifesi Hakkında … 34
2.4.1.5. İkinci Satır Gavbare Melikleri Olarak Meşhur Olan Rüstemdar Melikleri Hakkında … 35
2.4.1.6. Birinci Harf Dabuye ve Evladı Hakkında … 36
2.4.1.7. İkinci Harf Bâdüsbân Hakkında … 37
2.4.1.8. Nur Melikleri … 41
2.4.1.9. Kecur Melikleri … 42
2.5. Dört Satırdan İbaret Olan Etraf Sultanları Hakkında … 43
2.5.1. İlk Satır Lar Sultanları Hakkında … 43
2.5.2. İkinci Satır Hürmüz Valileri Hakkında … 46
2.5.3. Üçüncü Satır Şirvan Sultanları Hakkında … 48
2.5.4. Dördüncü Satır Karaman Hâkimleri Hakkında … 50
2.6. Moğol Sultanları Hakkında … 51
2.6.1. Birinci Satır Oktay’ın Evlatları Hakkında … 53
2.6.2. İkinci Satır Çağatay’ın Evlatları Hakkında … 55
2.6.3. Üçüncü Satır Cuci’nin Nesli Hakkında … 60
2.6.3.1 Birinci Harf Gök Orda Sultanları Hakkında … 61
2.6.3.2 İkinci Harf Ak Orda Hakanları … 62
2.6.3.2.1. Birinci Harf Maveraünnehr Sultanları Hakkında … 65
2.6.3.2.2. İkinci Harf Harezm Sultanları Hakkında … 67
2.6.3.3. Dördüncü Satır Tuluy’un Zürriyeti Hakkında … 68
2.6.3.3.1. Birinci Harf Kaaniye Ulu Ağacı … 69
2.6.3.3.2. İkinci Harf İran ve Rum Sahibi İlhaniye Sultanları Hakkında … 70
2.6.4. Cengiziye Şubesi … 74
2.6.4.1. Birinci Harf İlkaniye Hakkında … 74
2.6.4.2. İkinci Harf Çobaniye Hakkında … 77
2.6.4.3. Üçüncü Harf Togay Timuriler Hakkında … 78
2.6.4.4. Dördüncü Harf Serbedâran Melikleri Hakkında … 79
2.6.4.5. Beşinci Harf İncu Hâkimleri Hakkında … 81
2.6.4.6. Altıncı Harf Âl-i Muzaffer Sultanları Hakkında … 82
2.7. Küregeniyan Sultanları Hakkında … 86
2.7.1. Asıl: Emir Timur’un Yıllara Göre Ahvalinin Hülasası Hakkında … 87
2.7.1. 1. Birinci Satır Mirza Cihangir’in Evlatları Hakkında … 92
2.7.1. 2. İkinci Satır Mirza Şahruh ve Evlad ve Torunları Hakkında … 92
2.7.1. 3. Üçüncü Satır Ömer Şeyh’in Evladı Hakkında … 96
2.7.1. 4. Dördüncü Satır Mirza Miranşah ve Evladı Hakkında … 99
SONUÇ … 107
KAYNAKÇA … 110
EKLER … 117
ÖZGEÇMİŞ … 198

Özet

İran coğrafyasında kurulmuş Türk devletlerinden Safevîler, tarih yazımı bakımından kendilerinden önceki devletlere oranla çok daha zengindirler. Türk tarihini aydınlatma adına bu eserlerin önemi azımsanamaz. Şah Tahmasb dönemi de tarih yazıcılığında önemli gelişmelerin yaşandığı bir dönemdir. Kadı Ahmed Gaffârî’nin Târîh-i Cihân-ârâ adlı eseri de bu dönemde yazılmıştır. Günümüze kadar Safevî ana kaynaklarının çok az bir kısmının Türkçeye tercüme edildiği görülmektedir. Bu tez çalışması Şah Tahmasb döneminin önemli tarihçilerinden olan Kadı Ahmed Gaffârî’nin Târîh-i Cihân-ârâ adlı eserinin Karahanlılar bölümünden başlayarak Timurluların sonuna kadar olan kısmının dilimize tercümesi ve değerlendirilmesi hakkındadır. İlk bölümde Farsça tarih yazıcılığının gelişimi, Kadı Ahmed Gaffârî’nin hayatı ve eserlerinin incelenmesi yapılmıştır. İkinci bölümde ise kitabın belirlenen kısmının tercümesi yapılmıştır. Târîh-i Cihân-ârâ ilk defa 1967 yılında Tahran’da Hasan Nerâkî tarafından neşredilmiştir. 2017 yılında ise Abdulkerim Corbezedar tarafından yeni bir önsöz eklenerek aynen basılmıştır. Tez çalışmamızda her iki kitap da kullanılmıştır. Safevî döneminin önemli şahsiyetlerinden biri olarak bilinen Kadı Ahmed Gaffârî’nin bir başka eseri de Târîh-i Nigâristân’dır. Kadı Ahmed Gaffârî’nin Kadılık ve tarihçilik özelliğinin yanında şairlik özelliği de bulunmaktadır. Kadı Ahmed Gaffârî’nin Şah Tahmasb’a hediye edilmiş olan Târîh-i Cihân-ârâ kitabında daha çok kendinden önceki şairlerin şiirlerine yer verilmiştir.

Abstract

Safavids, one of the Turkish states established in the Iranian geography, are much richer in terms of historiography compared to the states before them. The importance of these works cannot be underestimated for the illumination of Turkish history. The Shah Tahmasb period is also a period in which important developments were experienced in historiography. Kadı Ahmed Gaffârî’s work named Târîh-i Cihân-ârâ was also written in this period. It is observed that only a small number of the Safavid main written sources have been translated into Turkish till today. The present thesis is about the translation and evaluation of the work named Târîh-i Cihân-ârâ, which is one of the important historians of Shah Tahmasb period, starting from the Karakhanids to the end of the Timurids. In the first part, the development of Persian historiography, the life and works of Kadı Ahmed Gaffari were examined. In the second part, the translation of the specified part of the book was done. Târîh-i Cihân-ârâ was first published in Tehran in 1967 by Hasan Nerâkî. In 2017, it was reprinted by Abdulkerim Corbezedar with a new preface. Both books were utilised in our thesis study. Another work of Kadı Ahmed Gaffari, known as one of the important figures of the Safavid period, is Târîh-i Nigâristân. Kadı Ahmed Gaffârî has the characteristic of being a poet, as well as being a Kadi and historiographer. In the book of Târîh-i Cihân-ârâ, which was given as a gift to Shah Tahmasb, by Kadı Ahmed Gaffari, the poems of poets before him are mostly included.