ANHEGGER, Robert

Asıl adı Robert Friedrich Moritz Anhegger’dir. Alman asıllı tüccar bir baba ile İsviçre asıllı bir annenin oğlu olarak Viyana’da doğdu. 1919’da babasının işi dolayısıyla ailesi Rotterdam’a (Hollanda) taşındı. Burada Alman Ortaokulu’na (Deutsche Oberrealschule) devam etti. Rotterdam’da dört yıl kalan aile 1923’te Zürih’e taşındı. Robert önce Zürich Gymnasium’a yazıldı. Ardından gençlik organı İsviçre Göçmen Kuşları’na (Schweizer Wandervogel) katıldı. Kısa zamanda yükselerek bölge başkanı oldu. Ayrıca Zürih Üniversitesi’nde hukuk, edebiyat ve tarih eğitimi görüyordu. 1932 yılında Viyana Üniversitesi’nde eğitimini sürdürdü. Ardından Berlin’e taşınarak Friedrich Willhelm Üniversitesi’nde görev aldı (1932-1933). Hem ülkesi hem de kendisi için oldukça hareketli olan bu yıllarda Alman Komünist Partisi’ne üye oldu ve bazı siyasî faaliyetlerde bulundu. Nazi-Antinazi grupları arasındaki kavgaların birinde yaralandı. Aynı yıllarda Balkanlar’la ilgili çalışmalara ve İslâmoloji’ye ilgi duymaya başladı ve Türkçe öğrendi.

1934’te İsviçre vatandaşlığına geçti. 1935’te Tuna yoluyla Rusçuk, Varna ve İstanbul’a gitti. İstanbul’da bir yıl kalarak Türkçe’sini geliştirdi. 1938’de ikinci defa Türkiye’ye geldi ve Andreas Tietze ile Anadolu’yu dolaştı. 1940’ta Alman Arkeoloji Enstitüsü’nde yardımcı araştırmacı olarak görev yapmak üzere üçüncü defa Türkiye’ye gelen Anhegger daha sonra çeşitli işlerde çalıştı. Özel ders verdi, okutmanlık yaptı. Köy enstitüleri yapı projelerinde görev aldı. Zürih Üniversitesi’nde hazırladığı Osmanlı madenciliğiyle ilgili doktora tezi İstanbul’da yayımlandı (1943-1945). Ayrıca çocuk kitapları üzerine çalışmalar yaptı. 1956’da Almanca kursları açtı ve yönetti. 1958’de yazar İsmet Zeki Eyüboğlu’nun kuzeni ve Türkiye’nin ilk kadın mimarlarından Mualla Eyüboğlu ile ikinci evliliğini yaptı. Emekli olduktan sonra İstanbul’a yerleşti. Galata’daki evinde birçok sanatçı, yazar, araştırmacı ve müzisyen bir araya geliyordu. Goethe Enstitüsü’nün bir kolu olarak İstanbul Kültür Derneği’ni kurdu. Yöneticisi olduğu, 1959’da Türk-Alman Kültür Derneği adını alan bu kuruluşta Türk-Alman kültürüne katkılar sağladı. 1968’de Goethe Enstitüsü’nce Amsterdam’a tayin edildi. Uzun süre Amsterdam ile İstanbul arasında gidip geldi. Hollanda’da konferans vermek, sergi düzenlemek gibi birçok faaliyetiyle Türk kültürünün tanıtımına hizmet etti. Rotterdam’da yayımlanan WAR dergisinin birkaç sayısının Türkiye’ye ayrılmasını sağladı. 1976’da Poetry International için Fazıl Hüsnü Dağlarca’yı, ardından Ruhi Su ve Zülfü Livaneli’yi teklif etti, bunların Hollanda’da tanınmasına vesile oldu. Kültürel çalışmaların yanında Hollanda’daki Türkler’e siyasî alanlarda da destek veren Anhegger 24 Mart 2001’de öldü. Henüz hayatta iken adına bir hâtırat kitabı çıkarılmıştır: Türkische Miszellen: Robert Anhegger Armağanı (ed. Jean-Lois Bacque-Grammont v.dğr., İstanbul 1987).

Eserleri. Türkiye ve Türkler üzerine edebiyattan tarihe, kültürden eğitime kadar geniş bir alanda çalışmaları bulunan Anhegger’in bazı kitapları şunlardır: 1. Beiträge zur Geschichte des Bergbaus im Osmanischen Reich Europäische Türkei (I-II ve 1 ek; W. Ruben ve A. Tietze ile birlikte, İstanbul 1943-1945). Osmanlı madenciliği hakkındaki doktora tezidir. 2. Eski Almanca Antolojisi (800-1500) (İstanbul 1944). İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Alman Dili Filoloji Bölümü için hazırlanmış bir antolojidir. 3. Ḳānūnnāme-i Sulṭānī ber Mūceb-i ʿÖrf-i ʿOsmānī (Ankara 1956, Halil İnalcık’la birlikte). II. Mehmed ve II. Bayezid devirlerine ait kanunnâme ve yasaknâmeleri içerir. 4. Hatice Sultan ile Melling Kalfa: Mektuplar (İstanbul 2001, Jacques Perot ve Frederic Hitzel ile birlikte). III. Selim’in kız kardeşi Hatice Sultan’ın, Melling ile birbirlerine yazdıkları Latin alfabesiyle kaleme alınmış mektupların incelenmesidir. 5. Evangelinos Misailidis, Seyreyle Dünyayı (Temâşâ-i Dünya ve Cefakâr ve Cefakeş) (İstanbul 1986, Vedat Günyol ile birlikte). Rum harfleriyle yazılmış olan Türkçe eserin Latin harflerine çevirisidir. 6. Çocuk Edebiyatı-Çocuk Kitapları (İstanbul 1975, Meral Alpay ile birlikte). 7. Türkiye’de Çocuk ve Gençlik Kitapları: Açıklamalı Bibliyografya (İstanbul 1977). Bunların dışında Anhegger’in çok sayıda makalesi de bulunmaktadır (Ortaylı, bibl.).

BİBLİYOGRAFYA :

Macit Gökberk, “Dr. Robert Anhegger ve İstanbul Türk-Alman Kültür Merkezi”, Türkische Miszellen: Robert Anhegger Armağanı, İstanbul 1987, s. 6; M. Mooij, “Pendler zwischen Bosporus und Amstel. Robert Anhegger in den Niederlanden”, a.e., s. 13-16; Alpay Kabacalı, Kültürümüzden İnsan Adaları, İstanbul 2007, s. 88-91; J. Schmidt, “Robert Anhegger and his Bequest in the Leiden University Library”, Between Religion and Language: Turkish-Speaking Christians, Jews and Greek-Speaking Muslims and Catholics in the Ottoman Empire (ed. Evangelia Balta – Mehmet Ölmez), İstanbul 2011, s. 291-318; İlber Ortaylı, “İçimizden Biri: Robert Anhegger”, TT, XXXV/209 (2001), s. 5-6; Erik-Jan Zürcher, “Two Young Ottomanists Discover Kemalist Turkey: The Travel Diaries of Robert Anhegger and Andreas Tietze”, JTS, XXVI/2 (2002), s. 359-369.