ARÛSÎ

Menûfiye’nin Üşmûn kazasına bağlı Arûs köyüne nisbetle tanınan bu ailenin önde gelen simaları şunlardır:

1. Ahmed el-Arûsî (أحمد العروسي) (ö. 1208/1793). Arûsîler’in en büyüğüdür. 1133’te (1721) Arûs’ta doğdu. İlk öğrenimini burada yaptı. Daha sonra Kahire’ye gitti. Abdullah eş-Şebrâvî’den tefsir, Hasan el-Cebertî’den cebir ve matematik okudu. Yûsuf el-Hifnî, Ali Kayıtbâyî, İbrâhim el-Halebî gibi hocaların derslerine devam etti. Ali es-Saîdî’nin Bulak Merze Camii’ndeki derslerini takip ederek ona yıllarca yardım etti. Arap dili ve edebiyatı, hadis ve fıkıhta zamanının önde gelen âlimlerinden biri oldu. “Şehâbeddin”, “imam”, “allâme” gibi unvanlarla anıldı. Mustafa el-Bekrî el-Halvetî ve Uryân diye meşhur Ahmed b. Hasan en-Neşretî’nin sohbet ve zikir meclislerine devam ederek onlardan tarikat icâzeti aldı. Özellikle Mustafa el-Bekrî’nin ilgisini kazandı ve onun kızlarından biriyle evlendi.

İdareciler ve ilim adamları arasında otoritesiyle tanınan Ahmed el-Arûsî 1778’de Ezher şeyhliğine seçildi. İlmî dirayeti yanında idarî ve siyasî nüfuza ve halk ile idareciler arasındaki sürtüşmeleri ortadan kaldıracak derecede etkili bir şahsiyete de sahipti. Nitekim Şarkıye iline bağlı Hüseyniye ilçesi halkına zulmeden Mısır Valisi Ahmed Ağa, Arûsî’nin teşebbüsüyle görevinden uzaklaştırılmış, yeni vali Ezher şeyhliğine kadar bizzat gelerek onun rızasını alma gereğini duymuştur. Ahmed el-Arûsî Kahire’de vefat etti ve Şeyh Uryân Camii Mezarlığı’na defnedildi. Hocası Melevî’nin et-Tenvîr fî isḳāṭı’t-tedbîr adlı manzum eserine ve Semerkandî’nin ed-Dürerü’l-ilâhiyye şerhine birer hâşiye yazmıştır.

2. Şemseddin Muhammed el-Arûsî (شمس الدين محمد العروسي) (ö. 1245/1829). Ahmed el-Arûsî’nin dört oğlundan en büyüğüdür. Kavalalı Mehmed Ali Paşa zamanında Ezher şeyhliğine seçildi (1818). 1822’de konulan emlâk vergileri yüzünden halkın idareye karşı ayaklanması olayına adı karıştı. Öğrencilerinin, ilim adamları ve yöneticilerin büyük saygı duyduğu Muhammed el-Arûsî yazmaktan çok okuma ve araştırmaya düşkün olması, öğretim ve idarecilik meşguliyetlerinin ağırlığı yüzünden eser yazmaya vakit ayıramadı. Kahire’de öldü ve Şeyh Uryân Camii Mezarlığı’na babasının yanına defnedildi.

3. Mustafa el-Arûsî (مصطفى العروسي) (ö. 1293/1876). Şemseddin el-Arûsî’nin oğludur. 1213 (1799) yılında Kahire’de doğdu. Tahsilini Ezher’de tamamladı. 1864’te Ezher şeyhliğine tayin edildi. Özellikle Şâfiî fıkhındaki dirayetiyle tanındı. Halk arasında yaygın olan bid‘at ve hurafeleri kaldırmaya çalıştı. Yollarda Kur’ân-ı Kerîm okuyarak dilenmeyi yasakladı. Ezher Üniversitesi’ne çekidüzen vermek üzere öğretim elemanları ve öğrenciler için yeterlik imtihanı koymak istemesi üzerine şiddetli bir muhalefetle karşılaştı. 1870’te bu yüzden görevinden uzaklaştırıldı. Kahire’de öldü ve Şeyh Uryân Camii’ndeki aile mezarlığına defnedildi.

Eserleri. Netâʾicü’l-efkâri’l-ḳudsiyye (I-IV, Bulak 1290, Zekeriyyâ el-Ensârî’nin Kuşeyrî şerhinin hâşiyesi); Keşfü’l-ġumme ve taḳyîdü meʿânî edʿiyeti seyyidi’l-ümme (Hz. Peygamber’den rivayet edilen dualar); Risâle fi’l-iktisâb; el-ʿUḳūdü’l-ferâʾid fî beyâni meʿâni’l-ʿaḳāʾid; el-Envârü’l-behiyye fî beyâni eḥaḳḳıyyeti’l-meẕhebi’ş-Şâfiʿî; el-Ferâʾiżü’l-müstaḥsene fîmâ yeteʿalleḳu bi’l-besmele ve’l-ḥamdele; el-Hidâye bi’l-velâye.

BİBLİYOGRAFYA

Cebertî, ʿAcâʾibü’l-âs̱âr, II, 162-164.

Serkîs, Muʿcem, II, 1321-1322.

Îżâḥu’l-meknûn, II, 620.

Halîl Merdem Bek, Aʿyânü’l-ḳarni’s̱-s̱âlis̱ ʿaşer fi’l-fikr ve’s-siyâse ve’l-ictimâʿ (nşr. Adnân Merdem Bek), Beyrut 1977, s. 247.

el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, V, 354-355.

İbrâhim Musabbih, “Maʿa Şûyûḫi’l-Ezher”, el-ʿUrvetü’l-vüs̱ḳā, sy. 34, Kahire 1982, s. 62; sy. 35, s. 62; sy. 36, s. 68.

Suâd Mâhir Muhammed, Mesâcidü Mıṣr ve evliyâʾühe’ṣ-ṣâliḥûn, Kahire 1983, V, 293-298.

el-Ezherü’ş-şerîf fî ʿîdihi’l-elfî, Kahire 1983, s. 243-244, 248.

Abdülmuiz Hattâb, Şüyûḫu’l-Ezher (nşr. Vezâretü’l-İ‘lâm), Kahire, ts., s. 19-20, 22-23, 26.