Asım Korkmaz. 11. ve 14. yüzyıllar arasında Doğu Avrupa’da bir Türk kavmi: Kuman-Kıpçaklar. Yüksek lisans tezi (2014)

Asım Korkmaz. ve 14. yüzyıllar arasında Doğu Avrupa’da bir Türk kavmi: Kuman-Kıpçaklar. Yüksek lisans tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2014, VIII+173 s.

Özet

Kuman-Kıpçaklar, Ortaçağ boyunca Türkistan’dan Karadeniz’in kuzeyindeki geniş düzlüklere göç eden son bozkır Türk boyudur. Farklı kaynaklarda çeşitli adlarla anılan Kuman-Kıpçaklar, Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlarda kabile ittifakı şeklinde yönetimlerini oluşturmuşlardır. Bu toprakların dönemin kaynaklarında Deşt-i Kıpçak adıyla anılmasını sağlamışlardır. Kuman-Kıpçaklar, 13. yüzyılda Moğol seferleri karşısında bir dizi yenilgiler üzerine bölgenin hâkimiyetini Moğollara devretmek zorunda kalmışlardır. Sürekli hareket halinde olan Kuman-Kıpçak kabileleri Doğu Avrupa’da değişik devletlerle özellikle Rus knezlikleri, Bizans İmparatorluğu, II. Bulgar Devleti ve Macar Krallığı’yla başta askeri ve siyasi olmak üzere ilişkiler kurmuşlardır. Kuman-Kıpçaklar, münasebet içinde oldukları halkların ve göç ettikleri toplumların tarihlerinde önemli izler bırakmışlardır.

Abstract

Cuman-Qipchaqs is a last steppe Turkish tribe that migrated from homeland to the wide plains in the north of Black Sea during the Middle Ages. Cuman-Qipchaqs, mentioned by several names in different sources, comprised their rule in form of tribal alliance in the northern steppes of Black Sea. They allowed this lands to be termed as Desht-i Qipchaq in the sources of the period. In the 13th century, Cuman-Qipchaqs were obliged to convey the domination of region to the Mongols in the face of the Mongolian campains, after a series of defeat. The Cuman-Qipchaq clans, on the continuous motion, made contacts with varied states mainly military and political relations especially the Russian principalities, the Byzantine Empire, the second Bulgarian State and the Hungarian Kingdom in the Eastern Europe. Cuman-Qipchaqs left important traces in the histories of those peoples who they had been in relations with and those communities that they had emigrated to.

İçindekiler

ÖZET … I
ABSTRACT … II
ÖNSÖZ … III
İÇİNDEKİLER … V
KISALTMALAR … VIII
GİRİŞ … 1
A. Kuman-Kıpçak Adlarının Kökeni ve Anlamı … 3
B. Kuman-Kıpçakların Irki Özellikleri Bağlamında Etnik Köken Tartışmaları … 5
C. Kuman-Kıpçakların Türkistan’daki Siyasi Durumları … 7
I. BÖLÜM: KARADENİZ’İN KUZEYİNDE KUMAN-KIPÇAKLAR … 11
1.1. Kuman-Kıpçakların Karadeniz’in Kuzeyine Göçleri … 12
1.2. Deşt-i Kıpçak Kavramı ve Deşt-i Kıpçak Arazisinin Coğrafik Sınırları … 13
1.3. Kuman-Kıpçak Konfederasyonu … 15
1.4. Hazarlarla Münasebetler … 18
1.5. Uzlarla Askeri ve Siyasi İlişkiler … 20
1.6. Ruslarla Münasebetler … 22
1.6.1. İlk Dönem Kuman-Rus İlişkileri … 24
1.6.2. Vladimir Monomah Dönemi … 33
1.6.3. Vladimir Monomah Sonrası Kuman-Rus İlişkileri … 38
1.6.4. İgor Alayı Destanı … 40
1.6.5. 13. Yüzyıl Başlarında Kuman-Rus İlişkileri … 44
1.7. Moğol Seferleri … 47
1.7.1. Moğolların İlk Deşt-i Kıpçak Seferi … 49
1.7.2. Moğolların İkinci Deşt-i Kıpçak Seferi … 53
II. BÖLÜM: BALKANLARDA KUMAN-KIPÇAKLAR … 56
2.1. Kumanların Peçeneklerle Askeri ve Siyasi Münasebetleri … 57
2.1.1. 1091 Lebunion (Lebunium) Savaşı … 62
2.2. Kuman-Bizans İlişkileri … 67
2.2.1. Latinlerle Münasebetler … 75
2.3. Tuna Bulgarları’yla Askeri ve Siyasi İlişkiler … 78
2.4. Kuman-Rumen Münasebetleri … 85
2.5. Macarlarla Askeri ve Kültürel İlişkiler … 90
2.5.1. Birinci ve İkinci Kuman Yasaları … 100
III. BÖLÜM: KUMAN-KIPÇAK KÜLTÜRÜ … 105
3.1. Kumanlarda Yönetim Anlayışı … 106
3.2. Kıpçaklarda Askeri Teşkilat … 111
3.3. Kumanlarda Sosyo-kültürel, Ekonomik ve Dini Yapı … 112
3.3.1. Kıpçaklarda Sosyal Hayat … 113
3.3.2. Kumanlarda Ekonomik Yapı … 117
3.3.3. Kıpçaklarda İnanç Sistemi … 120
3.3.4. Kıpçaklarda Ölü Gömme Âdetleri … 124
3.3.5. Kuman Özel Adları ve Adların Kökeni … 127
3.4. Codex Cumanicus … 129
3.5. Kıpçakların Doğu Avrupa Coğrafyası ve Halkları Üzerindeki Etkileri … 132
3.6. Kumanların Türk Tarihindeki Yeri … 134
SONUÇ … 137
BİBLİYOGRAFYA … 140
1. Ana Kaynaklar … 141
2. Araştırma Eserleri … 142
3. Makaleler … 147
4. Tezler … 156
5. Elektronik Kaynaklar … 157
DİZİN … 158
EKLER … 162
EK 1: Haritalar … 163
Harita 1: 1071 Yılında Karadeniz’in Kuzeyi, Anadolu, Balkanlar ve Avrupa … 163
Harita 2: 13. Yüzyılda Deşt-i Kıpçak Coğrafyası … 163
Harita 3: 13. Yüzyılda Ortaçağ Avrupası … 164
Harita 4: 13. Yüzyıl Sonlarına Doğru Macar Krallığı’nda Kumanların Yaşadıkları Bölgeler … 165
EK 2: Kuman-Kıpçak Kadın Balbalı Fotoğrafı … 166
EK 3: Kuman-Kıpçak Erkek Balbalı Fotoğrafı … 167
Ek 4: Radzivilov Yıllığı’nda Kuman-Kıpçakların Rus Topraklarına Saldırılarını ve Rus Knezleri Tarafından Karşı Koyulmalarını Anlatan Minyatürler (15. Yüzyıl) … 168
Ek 5: Radzivilov Yıllığı’nda Kuman-Kıpçakların Ruslarla İlk Savaşını Tasvir Eden Minyatür (15. Yüzyıl) … 169
Ek 6: 1880’da Ünlü Rus Ressamı Victor Vasnetsov Tarafından Çizilen ve 1185’te Knez İgor’un Kuman-Kıpçaklarla Yaptığı Savaş Sonrasını Betimleyen Tablo … 170
Ek 7: Kuman-Kıpçak Kampını Gösteren Tablo (1930) … 171
Ek 8: 1091’de Macar Kralı Aziz Laszlo’nun Kuman Savaşçısıyla Mücadelesini Betimleyen Fresk (Darjiu Kilisesi, Romanya) … 172
Ek 9: Macar Kralı V. İstvan’ın Eşi Kuman Kökenli Elizabeth’in 1272-1277 Yılları Arasında Kral Naibesiyken Kullandığı ve Üzerinde Kuman-Kıpçak Hanının Kızı Yazan Mührü … 172
Ek 10: Codex Cumanicus’tan Bir Sayfa … 173