A‘YÂS

A‘yâs, “ağaçları birbirine sarılmış koruluk” anlamına gelen ve “asıl ve menşe” mânasında da kullanılan îs kelimesinin çoğuludur. Ümeyyeoğulları’nın kurucusu sayılan Ümeyye b. Abdüşems b. Abdümenâf’ın on iki erkek çocuğundan Âs, Ebü’l-Âs, Îs, Ebü’l-Îs ve bazı rivayetlerde Uveys adlı oğullarının teşkil ettiği kola A‘yâs adı verilmiştir. Bosworth’un zannettiği gibi (EI² Suppl. [Fr.], I, 103) A‘yâs bu dört isimden yalnızca birinin çoğulu olmadığı gibi adı geçenlerin hepsi aynı şahıs da değildir. A‘yâs’ın anneleri Âmine bint Ebân b. Küleyb’dir. Ümeyye b. Abdüşems ölünce oğlu Ebü’l-Âs, annesi Âmine’yi baba bir kardeşi Ebû Amr ile evlendirmiş (Câhiliye döneminde yaygın olan bu nevi evlilikler Kur’ân-ı Kerîm’de [bk. en-Nisâ 4/2] yasaklanmıştır), Ebû Amr’ın Âmine ile evliliğinden Ebû Muayt dünyaya gelmiştir. İbn Hazm, A‘yâs arasında Ebû Amr’ı da zikreder.

Ümeyye b. Abdüşems’in bir diğer karısından olan çocukları Harb, Ebû Harb, Süfyân, Ebû Süfyân ve Amr’ın teşkil ettiği kola ise, Ukâz Savaşı’nda kardeşleri Harb’in yanında her biri arslan (anbes) gibi savaştıklarından dolayı, Anâbis (العنابس) adı verilmiştir. Muâviye b. Ebû Süfyân gibi Ümeyye’nin Anâbis kolundan gelen Emevî halifelerine Süfyânîler, Mervân b. Hakem ve Abdülmelik b. Mervân gibi A‘yâs kolundan gelenlere ise Mervânîler denilmiştir.

A‘yâs’a mensup olan önemli şahsiyetler arasında şu isimler sayılabilir: Kureyş’in hakîm ve şairlerinden kabul edilen Hz. Osman’ın dedesi Ebü’l-Âs, onun oğlu ve Hz. Osman’ın babası Affân, Hz. Osman, Hz. Osman’ın amcası Hakem b. Ebü’l-Âs, Hakem’in oğlu ve Hz. Osman’ın kâtibi olan Emevî Halifesi Mervân b. Hakem, Emevî Halifesi Ömer b. Abdülazîz ve babası Abdülazîz b. Mervân, Hz. Peygamber’in valilerinden Attâb b. Esîd ve onun dedesi Ebü’l-Îs b. Ümeyye, Hz. Peygamber’in Yemen’e vali gönderdiği Hâlid b. Saîd, Hz. Peygamber tarafından adı Abdullah diye değiştirilen Hakem b. Saîd ile dedeleri Âs b. Ümeyye.

BİBLİYOGRAFYA

Kāmus Tercümesi, “ays” md.

İbnü’l-Kelbî, Cemhere (Abdüssettâr), I, 148-150, 151-176.

Zübeyrî, Nesebü Ḳureyş, s. 98-99, 100 vd., 159 vd., 187 vd.

İbn Kuteybe, el-Maʿârif (Ukkâşe), s. 112, 318.

Belâzürî, Ensâb, IV/1, s. 2-3, 456.

İbn Düreyd, el-İştiḳāḳ, s. 53-54, 166.

İbn Hazm, Cemhere, s. 78-79, 80 vd., 113-114.

C. E. Bosworth, “Aʿyāṣ”, EI² Suppl. (Fr.), I, 103.