Mora’nın güney ucundaki üç yarımadadan en doğudakinin doğu kıyısında olan Monemvasia şehri ve kalesi 1248’de Bizans’tan Latinler’in eline geçmiş, 1460’tan 1464’e kadar papanın, 1464 ile 1540 yılları arasında da Venedik’in idaresinde kalmıştır. Kanûnî Sultan Süleyman zamanında fethedilen kale 1687’de Morosini idaresindeki Venedikliler tarafından yeniden ele geçirilmişse de 1715’te tekrar Türk idaresine geçmiş, bu ikinci Osmanlı devri de bir asır kadar sürmüştür. Türkler tarafından Benefşe (Menekşe) adıyla tanınan Monemvasia’da XVII. yüzyılda Evliya Çelebi kale içinde iki cami gördüğünü bildirmektedir. Bunlardan biri Fethiye Camii olup Kanûnî Sultan Süleyman vakfı olarak kiliseden çevrilmiştir. Diğeri ise kale kapısının iç tarafında Derviş Mehmed Ağa (Paşa ?) adına yapılmış kiremit örtülü küçük bir cami veya mesciddir. Fethiye Camii, Monemvasia Ayasofyası olarak tanınan yapıdır. Bu, Bizans sanatında “sekiz destekli tip”te büyükçe bir kilisedir. Cami olarak kullanıldığında güney tarafındaki yan duvarının ortasına bir mihrap nişi yapılmak suretiyle bina kıble istikametine çevrilmişti. Mora Yunan ayaklanması (1821-1827) ile kaybedildikten sonra Ayasofya Camii de tekrar kiliseye çevrilmiştir.
BİBLİYOGRAFYA
Evliya Çelebi, Seyahatnâme, VIII, 350.
R. Traquair, “Laconia I: Medieval Fortresses”, Annual of the British School at Athens, XII, London 1905-1906, s. 274, lv. 12.
Semavi Eyice, “Yunanistan’da Türk Mimarî Eserleri”, TM, XII (1955), s. 215-216.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 4. cildinde, 217-218 numaralı sayfalarda yer almıştır.