Kaynaklarda Aynülverde (عين الوردة) ve Re’sül‘ayn (رأس العين) adlarıyla anılan, bugün Şanlıurfa’nın Ceylanpınar ilçesinin merkezi olan yer Hz. Ömer devrinde Ömer b. Sa‘d tarafından fethedilmiş (18/639 veya 19/640), Emevîler devrinde de önemli bir savaşa sahne olmuştur.
Yezîd’in halifeliğini tanımayıp biat etmek üzere Hz. Hüseyin’i Kûfe’ye davet eden bazı Iraklılar, ona hiçbir yardımda bulunamadıkları ve Kerbelâ Vak‘ası’na sebep oldukları için büyük bir günah işlediklerini düşünüyorlar, Hz. Hüseyin’in katillerinden intikam almadıkça bu günahtan kurtulamayacaklarına inanıyorlardı. Söz konusu günahtan dolayı tövbe ettikleri için kendilerine “Tevvâbîn” adı verilen bu kimseler Süleyman b. Surad el-Huzâî, Müseyyeb b. Necebe el-Fezârî, Abdullah b. Sa‘d b. Nüfeyl el-Ezdî, Abdullah b. Vâl et-Temîmî ve Rifâa b. Şeddâd el-Becelî gibi meşhur simaların emrinde harekete geçerek Hz. Hüseyin’in katillerinden intikam almaya karar verdiler. Aralarından Süleyman b. Surad’ı reis seçip 5 Rebîülevvel 65 (20 Ekim 684) günü Nuhayle’den Kerbelâ’ya gittiler. Hz. Hüseyin’in kabri başında ağlayıp tövbe ettiler ve intikam almaya ant içtiler. Ertesi gün Karkīsiye’ye hareket ettiler. Tâbiîn neslinin tanınmış kumandanlarından Züfer b. Hâris el-Kilâbî onlara Emevî kuvvetlerinden daha önce hareket ederek Aynülverde’de karargâh kurmalarını tavsiye etti. Onlar da bu tavsiyeye uyarak savaşa uygun mevzilere yerleştiler. Tevvâbîn’in reisi Süleyman, Müseyyeb b. Necebe’yi Rakka’daki ordugâhlarından ayrılan Suriye öncü birliklerinin üzerine sevketti. Meydana gelen savaşta Emevîler’in yenildiğini duyan Emevî kumandanı Ubeydullah b. Ziyâd, Husayn b. Nümeyr kumandasında 12.000 kişilik bir takviye kuvveti gönderdi. Husayn savaşa girmeden önce Tevvâbîn’i Halife Abdülmelik b. Mervân’a itaate davet etti. Süleyman b. Surad ise Hz. Hüseyin’in katili olarak kabul ettikleri Ubeydullah b. Ziyâd’ın kendilerine verilmesini, Abdülmelik’in hal‘ini ve idarenin Ehl-i beyt’e teslim edilmesini istedi. Anlaşma sağlanamaması üzerine 22 Cemâziyelevvel 65 (4 Ocak 685) tarihinde başlayan savaş Emevî ordusunun hezimetiyle sonuçlandı. Ubeydullah bu defa Şürahbîl b. Zülkelâ‘ kumandasında 8000 kişilik yeni bir takviye birliği daha gönderdi. Ertesi gün meydana gelen çarpışmada her iki taraftan da birçok kişi yaralandı ve öldürüldü. Üçüncü gün Edhem b. Muhriz el-Bâhilî 10.000 kişiyle beklenmedik bir şekilde Suriyeliler’in imdadına yetişti. Taraftarlarına ateşli bir nutuk irad ettikten sonra atından inip Emevîler’e karşı hücuma geçen Süleyman b. Surad öldürüldü. Ondan sonra kumandayı ele alan Müseyyeb b. Necebe, Abdullah b. Sa‘d ve Abdullah b. Vâl da öldürüldü. Rifâa b. Şeddâd gecenin karanlığından faydalanarak Tevvâbîn’den sağ kalanlarla Karkīsiye’ye döndü. Zafer haberini alan Abdülmelik b. Mervân minbere çıkıp bu tehlikeli düşmanlarından kurtulduğu için Allah’a hamdetti (ayrıca bk. TEVVÂBÎN).
BİBLİYOGRAFYA
Belâzürî, Fütûh (Fayda), s. 252-254.
a.mlf., Ensâb, V, 204-213.
Taberî, Târîḫ (Ebü’l-Fazl), I, 190; IV, 101; V, 595-596, 599, 606, 609; VI, 38, 66, 140.
Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, IV, 180.
İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, II, 562; IV, 255, 309.
a.mlf., Üsdü’l-ġābe, Tahran 1285, II, 351.
İbn Hacer, el-İṣâbe, II, 75-76.
Zehebî, Aʿlâmü’n-nübelâʾ, III, 395.
İbn Kesîr, el-Bidâye, VIII, 253-255.
İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, I, 73.
Ziriklî, el-Aʿlâm, III, 188-189.
J. Wellhausen, Arap Devleti ve Sukutu (trc. Fikret Işıltan), Ankara 1963, s. 87, 89.
Muhammed Ebü’l-Fazl – Ali Muhammed el-Bicâvî, Eyyâmü’l-ʿArab fi’l-İslâm, Kahire 1394/1974, s. 436-449.
Mükrimin Halil Yınanç, “Aynülverde”, İA, II, 74.
K. V. Zetterstéen, “Süleyman”, İA, XI, 175-176.
E. Honigmann, “Re’sü’l-ayn”, İA, IX, 695-698.
“ʿAyn al-Warda”, EI2 (İng.), I, 789.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1991 yılında İstanbul’da basılan 4. cildinde, 283 numaralı sayfada yer almıştır.