Ayşe Yanardağ. 1914 Bitlis isyanı. Yüksek lisans tezi (2005)

Ayşe Yanardağ. 1914 Bitlis isyanı. Yüksek lisans tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005, VIII+136 s.

Osmanlı Devletinin son dönemlerini yaşadığı 19. yüzyılda çok önemli siyasî ve askerî gelişmeler oldu. Bu yüzyılda Rusya’nın ortaya çıkardığı “Şark Meselesi” özü itibariyle Osmanlı Devletinin topraklarının parçalanması anlamına geliyordu. 19. yüzyılın sömürgeci devletlerinin her biri Şark Meselesini kendi lehlerine çözmek istediler. Bunu sağlamak için milliyetçilik rüzgarına kapılmış azınlıkları; konsolos, ajan ve misyonerleri aracılığıyla kışkırttılar. Osmanlı Devletinde isyan eden azınlıkların sonuncusu Ermenilerdir. Özellikle Ruslar tarafından kışkırtılan Ermeniler Osmanlı Devletinin doğu vilayetlerinde bir Ermeni Yurdu kurulması için terör faaliyetlerine girdiler. Bu terör faaliyetlerinden en çok zarar görenler bölgede yaşayan Müslüman Kürtler oldu.l9.yüzyılda bir Ermeni Meselesi yaratan Rusya Kürtleri de çeşitli vaatlerle kışkırttı. Rusya bir Kürt- Ermeni çatışması yaratmaya çalıştı. Ruslar tarafından kışkırtılan nüfuzlu Kürt aşiret reisleri ve dinî kisveli şeyh, seyyid. molla adlı kimseler Osmanlı Devletine isyan ettiler. Rusya Kürtleri kışkırtmakla kalmadı. Kürtler üzerinde dil ve kültür çalışmalarını başlattı. Bu çalışmalar Kürtlerin Türklerden ayrı bir topluluk olduğunu inandırmaya yönelikti. Tarih boyunca Türklerle bir arada yaşamış Kürtleri, bu çalışmalarla Türklerden koparmak istediler. Osmanlı Devletinin ıslahatlarından dolayı menfaatleri engellenmiş nüfuzlu Kürt reis ve şeyh ailelerine mensup kişiler, söz konusu çalışmalardan etkilenerek çeşitli dernek ve t cemiyetler kurdular. Bu dernek ve cemiyetler Kürtler arasında siyasî Kürtçü istekleri geliştirmeye çalıştılar. İşte bu tezde yukarıda bahsedilen faaliyetler anlatılmaya çalışıldı. Tezde anlatılan 1914 Bitlis İsyanı tüm bu faaliyetlerin sonucunda çıktı. İsyanın elebaşı olan Molla Selim, Kürtleri isyana dahil etmek için din ve şeriat isteklerini ileri sürdü. Siyasî Kürtçü terör faaliyetlerini destekleyen kişi ve kuruluşlar tarafından çarpıtılarak anlatılan Bitlis İsyanı bu tezde arşiv belgelerine dayanarak anlatıldı. İsyanın nasıl ve ne zaman ortaya çıktığı, safhaları ve sonuçlarının neler olduğu anlatılmaya çalışıldı.

There have been several important political and military affairs in the 19th century when the Otoman Empire was coming to its end. The Eastern Quetion brought by Russia simply meant the breaking of the Otoman Empire lands. Each one of the colonist countries of the century attempted to solve the problem in their own favor. Therefore, t hey p rovoked p atriotic m inorities w ith t he h elp o f c onsulates, a gents a nd missionaries. The last one of minorities that revolted againts Otoman Empire was the Armenian. The Armenian provoked especially by Russian started a terrorist activity in order to establish an Armenian Land in the eastern towns of Otoman Empire. Moslems and Kurds living in that zone were the people most harmed by these terrorist activities. Russia also provoked the Kurd by making promises along with the Armenian Affair they brought in the 19th century. Russia aimed to create an Armenian-Kurd conflit. People with entitlements of powerful in tribe chief, sheiks by religious order, master, descendants of Hz. Mohammed, mullah, provoked by Russia rose againts Otoman Empire, Russia did not only provoke the Kurd, but also started a languaage and culture study. These endeavors were aimed to convince the Kurds to believe that they were a different nation than Turks. They tried to separate Kurds and Turks who always lived along through out the history. Members of Kurdish chief and sheik families whose benefits were obstructed by Otoman Government reforms were influenced by subject studies, and they established several associations and societies. These associations and societies attempted to develop political Kurdish demands among the Kurd. İn this thesis, above mentioned activities are sterted. Bitlis Revolt in 1914 explained in this thesis was a result of these activities. Mullah Selim, head of this revolt, put forward religious and Moslem religious law demands in order to convince the Kurd to join his revolt. Bitlis Revolt that is mispresented by persons and associations supporting political Kurdish terrorist activities is explained an this study based an archive documentation. It is aimed to state where and how the revolt started, and what were the phases and outcome.