Ayzer Güler. Giosafat Barbaro Seyahatnamesine göre XV. yüzyılda Rusya ve İran (Metin-inceleme-notlandırma). Yüksek lisans tezi (2020)

Ayzer Güler. Giosafat Barbaro Seyahatnamesine göre XV. yüzyılda Rusya ve İran (Metin-inceleme-notlandırma). Yüksek lisans tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020, VI+141 s.

Önsöz

“Giosafat Barbaro Seyahatnamesine Göre XV. Yüzyılda Rusya ve İran” başlığını taşıyan çalışmamızda Deşt-i Kıpçak, Akkoyunlu Devleti, Osmanlı Devleti ve Venedik Cumhuriyeti ile ilgili aydınlatıcı bilgiler sunan bir kaynağın orijinal dilinden yani İtalyancadan Türkçeye tercüme edilip değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Akkoyunlu Uzun Hasan’ın 1453 yılında tahtına oturmasından başlayıp 1478 yılındaki ölümüne kadar geçen süre zarfında komşu devletlerle aralarında geçen savaşlar, diplomatik ilişkiler, devletin sosyal yapısı ve kültürel yaşamı bu eserin esasını oluşturmaktadır.

Bilindiği üzere, Osmanlı Devleti XV. yüzyılda Venedik Cumhuriyeti ve Akkoyunlu Devleti’ne karşı mücadele vermişti. Venedikliler ile Akkoyunlular Osmanlılara karşı ittifak kurmuşlar ve bu yüzden birbirlerine elçiler göndermişlerdi. Bu elçilerden biri de Venedikli tüccar Giosafat Barbaro’dur. Barbaro, Karadeniz’in kuzeyinden geçerek İran’a ulaşmış ve seyahati sırasında Türk-Tatarlar arasında bulunmuştur. Onların gelenek göreneklerini, yaşam biçimlerini ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır. Seyahatini 1436-1452 yılları arasında gerçekleştirmiştir. Türk tarihi açısından büyük önem taşıyan eseri sadece Osmanlı-Venedik-Akkoyunlu münasebetleri için değil Rusya ve Türk-Tatar hanlıklarının tarihi bakımından da muteber bir kaynaktır. Ayrıca XV. yüzyıldaki dinî çekişmelere de ışık tutmaktadır.

Seyahatnamenin ilk bölümünde Moskova Knezliği’nin konumu, coğrafî durumu ve Moskova büyük knezi hakkında bilgiler verilmiştir. Ayrıca Lehistan ve Litvanya’ya ilişkin malumat da sunulmuştur. İkinci bölümde ise Barbaro, İran’a seyahat edecek kimselere yol göstermek için uğradığı şehirler hakkında kısa bilgiler vermiştir. Doğu Anadolu’dan Maveraünnehr’e, Kafkaslardan Basra Körfezi’ne kadar uzanan Akkoyunlu yurdunun önemli şehirlerini gezdiği anlaşılmaktadır. Barbaro bu şehirlerdeki ekonomik faaliyetlerin yanı sıra tarihî mekânlara ve antik uygarlıklara da temas etmiştir. Ayrıca Anadolu’ya yaptığı seyahatinde Silifke, Adana ve Mardin gibi şehirlere de uğramıştır. İtalyan seyyahın asıl amacı Akkoyunlu Uzun Hasan’ı Osmanlılara karşı kışkırtmaktı. Kısacası Barbaro tarafından tutulan notlar, XV. yüzyıl Türk-İtalyan-Rus ilişkilerinin aydınlatılması bâbında mühimdir.

Çalışmamızın öncelikli amacı XV. yüzyılda İtalyanca kaleme alınan ve Türk tarihini yakından ilgilendiren mühim bir kaynağın ilmî metotlarla derinlemesine incelenmesi, Türkçeye kazandırılması ve izaha muhtaç kısımlarının şerh edilmesidir. Türk tarihinin ana kaynaklarının henüz çok azının ilmî metotlarla incelendiği hakikatinden hareket edilirse, eserin telif edildiği orijinal dilden yani eski İtalyancadan Türkçeye kazandırılması ve tetkiki bu alanda bir ilk olacaktır. Ayrıca söz konusu eser, sadece zikredilen dönemin tarihi ve diplomatik ilişkileri bâbında değil, coğrafya, etnografya ve antropoloji disiplinleri açısından da önem taşımaktadır. Kısacası Türk tarihinin ana kaynakları arasında yer alan böylesine ünik bir eserin Türk ilim hayatına kazandırılması tezin başlıca amacıdır.

İncelediğimiz seyahatname daha önce Farsçadan Türkçeye tercüme edilmişse de arzulanan sonuç elde edilememiştir. Bundan dolayı Roma Arşiv Dairesi’nden çıkarılan orijinal metni (I Viaggi in Persia degli ambasciatori veneti Barbaro e Contarini Il Nuovo Ramusio; raccolta di viaggi, testi e documenti relativi al rapporti fra L’Europa e l’Oriente, Ed. Laurence Lockhart, Raimondo Morozzo della Rocca e Maria Francesca Tiepolo, Istituto Poligrafico dello Stato, Vol. 7, Roma, 1973) esas alıp incelemeye gayret ettik. Bununla birlikte Tufan Gündüz tarafından yapılan fevkâlade hatalı ve eksik tercümeyle de mukayese ettik. İncelediğimiz metin eski İtalyanca olduğu için çeviride zorluklar yaşadığımızı itiraf etmeliyim. Bundan dolayı seyahatnamenin orijinaliyle İngilizce tercümesini de karşılaştırdık ve burada da bazı farklılıklara tesadüf ettik.

Tez çalışmam süresince bilgi ve tecrübeleriyle şahsıma yol gösteren; desteğini esirgemeyen değerli hocam Sayın Doç. Dr. Serkan Acar’a teşekkür ederim. Yaptığım tercümenin Türkçe kontrollerini yapıp, dil ve üslup açısından katkıda bulunan edebiyat öğretmeni Işıl Sinan’a da müteşekkirim. Yine Bologna Üniversitesi’nde eğitim gördüğüm esnada tanıştığım, tezimin tercümesinde zorlandığım kısımlarda bana yardımcı olan İtalyan arkadaşım Francesco Saverio Milano’yu da şükranla yâd etmek isterim. Son olarak, hayatımın her döneminde desteklerini esirgemeyen, emeklerini asla ödeyemeyeceğim aileme de teşekkür ederim.

Özet

1413 yılında Venedik’te doğan Giosafat Barbaro diplomat, seyyah ve tüccardır. Önce Deşt-i Kıpçak’a seyahat etmiş, sonra da Akkoyunlu Uzun Hasan’ın Osmanlı Devleti’ne karşı kullanmak üzere Venedik’ten istediği ateşli silahları götürmek üzere Venedik Senatosu tarafından XV. yüzyılda elçi olarak İran’a gönderilmiştir. Barbaro uzun yıllar Tana’da kaldığı için hem zikredilen bölgeleri hem de buralarda konuşulan dilleri öğrenmişti. Elçi olarak seçilmesinde bu özelliği de etkili olmuştu. Barbaro’nun seyahatnamesi iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Deşt-i Kıpçak ve Tana’ya, ikinci bölümde ise İran’a yaptığı seyahatini anlatmıştır. Bahsettiği konular okuyucu için kayda değer bilgiler içermektedir. Seyahatnamesinin İran anlatımı Uzun Hasan’ın askerî ve diplomatik faaliyetlerini, sarayını, ordugâhını, zenginliğini, ülkesinde yapılan şenliklerini, bayramlarını, geleneklerini;İran’ın ticaretini, ekonomisini ve şehirlerini kapsamaktadır. Seyahatnamesi,Giovanni Battista Ramusio tarafından Delle Navigazioni et Viaggi adı altında yayımlanmıştır.

Abstract

Giosafat Barbaro was born in 1413 in Venice. He was a diplomat, itinerant and merchant. In 15th century he was sent as an ambassador by the Senate of Venice in order to carry fire of arms that Uzun Hasan demanded from Venice to use against Ottomans. Since Barbaro had stayed in Tana for many years he was very well acquainted with that part of the world and he also knew the local languages of that territory. Thatplayed a crucial role in his being chosen as an ambassador. Barbaro’s Travels is made up by two parts: In the first part he talks about his voyage to Tana and in the second part he talks about his travelling to Iran.The topics he talks about include significantinformation forthe reader. His telling of Iran in Travels involves Uzun Hasan’s military and diplomatic activity, his palace, his military camp, his riches, the festivals,feasts and traditions in his country; commerce of Iran, itseconomy and its cities. His Travelswas published by Giovanni Battista Ramusio as Delle Navigazioni et Viaggi. Barbaro’s Travels.