Azerbaycan, Osmanlı Devleti ve İran üçgeninde Doktor Karabekof (1869-1953) ve İran’a bakışı

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 289 – 319, 31.12.2022
Osman Karacan

Abstract

Known for his struggle in the triangle of Azerbaijan, Ottoman Empire and Iran, Karabekof started his political life in 1905. Karabekof, who participated in the first congress of the Muslims of Russia, is a member of İttifaku’l-Muslimin and one of the leaders of the Difai Cemiyeti. Although he was accused of being a Russian spy, as a result of the investigation conducted by the Baku Consulate it was determined that the espionage charges were devoid of serious grounds and that these accusations were produced by his political rivals. Karabekov, who was involved in important activities related to Iran, entered the “Tahlis-i Iran” Society, which was first established in Baku, and worked to save Iran from the Russian yoke. Continuing his activities in Istanbul, Karabekof organized an international conference on Iran with the participation of many intellectuals. Karabekov, who organized an international conference on Iran in Istanbul, also pioneered the establishment of an association called “İttihâd-ı İslam Cemiyeti”. Hikmet newspaper was published in Istanbul on behalf of this society. Claiming that insensitivity about Iran would cause serious harm to the Ottoman Empire Karabekof convinced the leaders of the Union and Tarakki in this regard and carried out various activities in Iran with their support. Karabekof, who was a supporter of the constitutional monarchy, argued that the only solution for Iran was to return to freedom, justice and equality, which are the essential elements of Islam.

Keywords

Dr. Karabek Karabekof, Azerbaijan, Ottoman, Iran, İttihâd-ı İslam.

Özet

Doktor Karabek Karabekof Azerbaycan, Osmanlı ve İran üçgeninde yürüttüğü siyasi mücadele ile bilinmektedir. Rusya Müslümanlarının ilk kurultayına katılan İttifaku’l-Müslimin Teşkilatı üyesi ve Difai Cemiyeti’nin liderlerinden olan Karabekof, I. Dünya Savaşı’nın sonlarında İttihâd-ı İslam-Rusya’da Müslümanlık Partisi’nin lideri olarak Azerbaycan tarihinde önemli bir rol oynamıştır. Rus ve İngiliz karşıtı olan ve Türkiye yanlısı bir siyasi politika yürüten Karabekof, siyasi rakipleri tarafından Rus casusu olduğu ithamlarına maruz kalsa da bu iddiaların asılsız olduğu yapılan tahkikatle ortaya çıkmıştır. İran’la ilgili siyasi faaliyetleriyle ön plana çıkan Karabekof, Bakü’de kurulan “Tahlis-i İran” Cemiyeti’ne girmiş ve İran’ın Rus boyunduruğundan kurtarılması için mücadele vermiştir. Bu mücadelesinden dolayı Rusya’nın takibatına uğrayan Karabekof, önce Avrupa ve daha sonra İstanbul’da faaliyetlerini sürdürmüştür. İstanbul’da İran’a dair uluslararası bir konferans düzenleyen Karabekof, ayrıca “İttihâd-ı İslam Cemiyeti” adlı bir derneğin kuruluşuna öncülük etmiştir. Bu cemiyet adına İstanbul’da Hikmet Gazetesi neşredilmiştir. Osmanlı Devleti’nin İran’a duyarsız kalmaması gerektiğini savunan Karabekof, bu hususta İttihat ve Terakki liderlerini de ikna ederek onların desteği ile İran’da çeşitli faaliyetlerde bulunmuştur. Meşrutiyet taraftarı olan Karabekof, İran için yegâne çarenin İslam’ın asli unsurları olan hürriyet, adalet ve müsavata dönüş olduğunu savunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Dr. Karabek Karabekof, Azerbaycan, Osmanlı, İran, İttihad-ı İslam

Sources / Kaynakça

• A. S. (1336/1920, Nisan 4). “Karabekof” kimdir? Alemdar.
• Asker, A., & Özdaşlı, E. (2018). Kafkaslarda Ermeni mezalimi (1905-1906) ve “kanlı seneler”in bitmeyen öyküsü. Ermeni Araştırmaları, (59), 37-64. https://avim.org.tr/en/Dergi/Ermeni-Arastirmalari/59/pdf
• Atnur, İ. E. (2006). Kafkas İttihad ve Terakkî fırkası ve programı. Sosyal Bilimler Dergisi, (15), 39-61. https://dergipark.org.tr/tr/pub/manassosyal/issue/49951/640193
• Awietochowski, T. (1988). Müslüman cemaatten ulusal kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920. Bağlam Yayınları.
• Ayık, S. (2018). İttihad ve Terakki yönetimine muhalif bir bakış: Hikmet Gazetesi (1912). (Kayıt No. 529889 ) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi] YÖK Tez merkezi.
• Bal, H. (1996). Azerbaycan cumhuriyeti’nin kuruluş mücadelesi (1914-1918). (Kayıt No. 176300 ) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• BOA. DH. SYS. 64/28. (16/17 Mart 1327/30 Mart 1911/29 Rabiulevvel 1329).
• BOA.HR.SFR.1/171-6. (1912/1328, Eylül 15/28).
• Celilova, V. (2012). Sovyet dönemi ve bağımsızlık sonrası Azerbaycan’daki liselerde dil ve edebiyat öğretimi (Kayıt No. 317162 ) [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• Doktor Karabek. (1326, Mayıs 13). Yârabbî senden meded! Hikmet, (6), S.3.
• Doktor Karabek. (1326b). Ne için İran’ın hali kolaylıkla ıslâh edilemiyor. Hikmet, (2). S.6.
• Doktor Karabek. (1326c). Ne için İran’ın hali kolaylıkla ıslah edilemiyor? Hikmet, (3), S.5-6.
• Doktor Karabek Karabekof. (1326a, Nisan 8). Ne içün İran’ın hâli kolaylıkla ıslâh edilemiyor?, 11 Rebʻiü’l-ahir 328/ 8 Nisan 1326. Hikmet(1), s. 6-7.
• Gülçiçek, M. (2010). Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi’nin Hikmet Gazetesindeki İctimaiyyat Yazıları Üzerine Bir Tahlil Denemesi. (Kayıt No. 317162 ) [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• Hikmet. (1326/1328/1910). Enzâr-ı millete hükümet-i Osmâniyeden “istirhâm” İran kurtulmalıdır! Hikmet(29), s. 1.
• İngilizlerin ültimatomu münasebetiyle İran hakkında. (tarih yok). Sırâtımüstakîm Dergisi, 5(112).
• İran. (1326/1328). Hikmet (11), s. 4.
• İran. (1326/1328). Hikmet (14), s. 7.
• İttihâd-ı İslâm ve genç Türkler. (tarih yok). Sırâtımüstakîm Dergisi, 5(122).
• K. K. (1328/1326). İran’da Ruslar. Hikmet(9), s. 5-6.
• K.K. (1326/1328). İran. Hikmet(15), s. 5-6.
• Karabek. (1326, Temmuz 22). Âlem-i İslâm ve Rusya. Sırâtımüstakim Dergisi, 4(100), s. 377-379.
• Karabek. (1910). Karabek’in nutku. Sırâtımüstakîm Dergisi, 5(112).
• Karabek Karabekof. (1336/1920, Nisan 7). Alemdar, s.2.
• Karabekir, K. (1960). İstiklâl harbimiz. Türkiye Yayınevi.
• Karabekof mes’elesi ne imiş? (1335/1919, Nisan 6). Alemdar (1415-105).
• Karacan, O. (2021). İngiltere’nin İran ültimatomu (1910):Osmanlı basınına yansıyan tepkiler. İçinde O. Karacan (Ed.), Kaçar hanedanı’ndan İslam devrimi’ne modern İran tarihi (s. 239-270). Selenge.
• Karaman, E. (2009). Azerbaycan sahası sözlükleri. Turkish Studies, 4(4), 692-715. https://docplayer.biz.tr/53762271-Azerbaycan-sahasi-sozlukleri.html
• Koç, M. A. (2021). Modern İran tarihinin oluşumunda Tebriz’in rolü devrimler, savaşlar, siyasal ve toplumsal süreçlere Tebriz şehri ve Tebrizli şahsiyetler üzerinden bir bakış. İçinde O. Karacan (Ed.), Kaçar hanedanı’ndan İslam devrimi’ne modern İran tarihi (s. 271-298). Selenge.
• Koçak, A. (2012). Bir Balkan muhaciri: Filibeli Ahmed Hilmi ve “Hikmet” gazetesinde Balkanlar. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi(2), 252-273. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mahder/issue/28393/301976
• Mövsümlü, C. (2021). 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan’da milli fikriyatın gelişimi (Kayıt No. 678115 ) [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi] YÖK Tez Merkezi.
• Necef şehbender vekili. (1328/1326). Hikmet (9), s.2.
• Şehbenderzade Filibeli Ahmed Hilmi. (1328/1326, Reb’iü’l-ahir/Nisan 11/8). Âlem-i İslâmda İngiliz-Cermen rekâbeti [İran’da rekâbet]. Hikmet (1).
• Şerif, A. E. (2020). Azerbaycan ve inkılâbı. Derin Tarih Kültür Yayınları.
• Yüceer, N. (1996). Birinci dünya savaşı’nda Osmanlı ordusu’nun Azerbaycan ve Dağıstan harekâtı. Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları.

Ayrıntılar

Kaynak Göster

Download or read online: Click here