Azerbaycan topraklarında Rus-Ermeni işbirliğine karşı yükselen bir ses: Difâî Fırkası

Yıl 2015, Cilt: 12 Sayı: 45, 167 – 180, 23.03.2015
Zafer Atar, Kurtuluş Demirkol

Abstract

The early years of the 20th century, are the times of Russo–Armenian collaboration in every field. This collaboration is reflected as the pressure against Turks in Azerbajian, forcing them to emigrate and kill them off. Difai Party rose as a result of these attacks on Turks. Although Difai Party frequently negotiated for peace with both Russians and Armenians, these peace calls of Difai Party went unheeded. In our paper, we studied establishment of this party and its activities in this field

Keywords

Azerbaijan, Russia, Armenians, Massacre, Difai Party

Özet

XX. yüzyılın başları, Rus-Ermeni işbirliğinin hemen hemen her alanda gerçekleştiği yıllardır. Bu birliktelik, Azerbaycan’da Türklere yönelik baskı, göçe zorlama ve öldürme olarak karşımıza çıkmaktadır. Türklere yönelik başlatılan bu saldırıların sonucu olarak da ortaya Difai Fırkası çıkmıştır. Gerek Ruslara gerekse Ermenilere defalarca barış ortamının sağlanması için çağrıda bulunan Difai Fırkası’nın bu çağrıları ise karşılıksız kalmıştır. Bu bağlamda çalışmamızda, fırkanın kuruluşu ve bu yöndeki faaliyetleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, Rusya, Ermeniler, Katliam, Difai Fırkası

Sources / Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• BOA. Y.A.HUS. 485/88. (17.M.1322 – 03 Nisan 1904)
• BOA. Y.A.HUS. 489/34. (10. Ca.1323 – 13 Temmuz 1905)
• BOA. Y.A.HUS. 496/51. (10.L.1323 – 07 Aralık 1905)
• BOA. Y.A.HUS. 475-58. (28.R.1322 – 12 Temmuz 1904)
• BOA. İ.HUS. 118/1322-R-127. (28.R.1322 – 12 Temmuz 1904)
• BOA. A.MKT.MHM. 548-35. (19.C.1322 – 31 Ağustos 1904)
• BOA. A.MKT.MHM. 549-14. (18.M.1323 – 25 Mart 1905)
• BOA. Y.PRK. ASK. 229-35. (16.Ra.1323 – 21 Mayıs 1905)
• BOA. Y.A.HUS. 500/6. (02.M.1323 – 09 Mart 1905)
• BOA. Y.A.HUS. 500/52. (10.M.1323 – 17 Mart 1905)
• BOA. BEO. 2757/206702. (14.Z.1323 – 06 Şubat 1905)
• BOA. Y.A.HUS. 494-36. (12.Ş.1323 – 11 Ekim 1905)
• BOA. A.MKT.MHM. 550-7. (29.L.1323 – 26 Aralık 1905)
• BOA. Y.A.HUS. 497-23. (20.L.1323 – 18 Aralık 1905)
• BOA. Y.A.HUS. 497-23. (24.L.1323 – 21 Aralık 1905)
• BOA. Y.A.HUS. 509-55. (18.M.1325 – 03.03.1907)
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA),
• BCA. 18.1.2 84-81-8. (12.09.1938).
• BCA. 18.1.2 85-95-20. (15.11.1938). 2. Gazeteler
• The New York Times, Fatal Riot at Batum, 12 Aralık 1904.
• The New York Times, Big Strike in the Caucasus, 29 Aralık 1904.
• The New York Times, Truth About the Baku Massacres, 10 Nisan 1905.
• The New York Times, Fierce Fighting in Shusa, 4 Eylül 1905.
• The New York Times, 6 Eylül 1905.
• The New York Times, Tatar – Armenian Peace, 25 Eylül 1905.
• The New York Times, “Fierce War in Caucasus”, 31 Temmuz 1906.
• Kitap ve Makaleler
• ACAR, Kezban, “1905 Rus Devrimin Genel Bir Değerlendirmesi”, Dîvân Di- siplinlerarası Çalışmalar Dergisi (Ayrı Basım), Cilt 13, Sayı 24, İstanbul 2008.
• ASLAN, Betül, I. Dünya Savaşı Esnasında Azerbaycan Türklerinin Anadolu Türklerine “Kardaş Kömeği (Yardımı) ve Bakü Müslüman Cemiyet-i Hay- riyesi, Ankara 2000.
• ATTAR, Aygün, Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siyaseti, Ankara 2005.
• —–, “Milli Kimliğin Siyasallaşan Yüzü: Difâi”, Belleten, LXXII, 263, Nisan 2008 Ankara.
• ÇAKMAK, M. Ali, Hanlıklar Devrinde Azerbaycan-Türkiye Münasebetleri (1723-1829), G.Ü. S.B.E., Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1996.
• ÇAY, M. Abdülhaluk, “1905-1907 Yıllarında Azerbaycan’daki Türk Siyasi Kuruluşları”, Azerbaycan Türkleri, Sayı 4, Temmuz 1990 Ankara.
• DEVLET, Nadir, Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi (1905-1917), Anka- ra 1999.
• Difâi – mübarizlər partiyası, http://www.525ci.com (14.07.2007)
• ELİYARLI, Süleyman, “Azerbaycan Milli Hareketinin İlkin Dönemleri”, Yeni Forum Dergisi, Aralık 1991.
• İSMAYIL, Mahmud, Azerbaycan Tarihi, Bakü 1997.
• KEYKURUN, Naki, “Difâi Fırkası’nın Doğuş Sebepleri”, Azerbaycan Dergisi, Sayı: 2-3, Ankara 1960.
• —–,“Türk Ademi Merkeziyet Fırkası’nın Faaliyeti ve Musavat Fırkasıyle Birleşmesi”, Azerbaycan Türk Kültür Dergisi, Ankara 1991.
• —–, Azerbaycan İstiklal Mücadelesi Hatıraları (1905-1920), Ankara 1998.
• KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi (Başlangıçtan 1917’ye Kadar), Ankara 1999.
• MEHMETZADE, Mirza Bala, “Rusya İhtilalinde Türkler”, Dergi, Sovyetler Birliğini Öğrenme Enstitüsü, Münih 1957.
• —–, Milli Azerbaycan Hareketi, Yayına Hazırlayan Ahmet Karaca, Ankara 1991.
• MURAD, Zakir, “Gence Difâi Fırkasının Teşkili ve Faaliyetleri”, http.//bizim- asr.mediz-az.com/ arxiv. (22.07.2007)
• ÖKE, Mim Kemal, Yüzyılın Kan Davası Ermeni Sorunu (1914-1923), İstanbul 2000,
• SÜNBÜL, Tahir, Azerbaycan Dosyası I, Ankara 1990.
• SWIETOCHOWSKI, Tadeusz, Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azer- baycanı (1905-1920), çev. Nuray Mert, İstanbul 1988.
• UMUDOĞLU, Viladi, “Kuzey Azerbaycan’ın Çar Rusyası Tarafından İşgali ve Sömürgeciliğe Karşı Mücadele I”, Akt. Cengiz Yavan, Türk Dünyası Araş- tırmaları D., Sayı 124, Şubat 2000.

Ayrıntılar

Kaynak Göster

Download or read online: Click here