BÂ SELÂME

1 Safer 1299’da (23 Aralık 1881) Mekke’de doğdu. İlk bilgileri aslen Hadramutlu olan ailesi içinde aldı. Mekke’de Kur’ân-ı Kerîm, temel dinî bilgiler, hüsn-i hat ve matematik dersleri gördü. Daha sonra iki yıl Tâif Rüşdiyesi’ne devam ettiyse de ailevî sebeplerden dolayı öğrenimini yarım bırakmak zorunda kaldı. Babasının vefat ettiği 1897’den 1925 yılına kadar Tâif’te ticaretle uğraştı. Bu esnada Mescidü’l-Hâdî’nin imamı Yûsuf el-Yemânî’den fıkıh ve tefsir usulü okudu. Bâ Selâme’nin hayatında XX. yüzyılın ilk yıllarını Tâif’te sürgünde geçiren Ubeydullah Efendi’nin özel bir yeri vardır. Ubeydullah Efendi, Bâ Selâme’ye bir yandan coğrafya, tarih, siyaset bilimi ve sosyoloji dersleri verirken diğer yandan dönemin siyasî gelişmelerinden haberdar olmasını ve kendisinin mensup bulunduğu İttihatçı fikirleri benimsemesini sağladı. Bu arada Muhammed Şuayb el-Mağribî’nin hadis, hadis usulü, tefsir ve fıkıh usulü; Muhammed Hâşim et-Takrûnî’nin hadis ve terâcim; Abdülcelil Efendi’nin Arap dili ve edebiyatı; Mekke’nin Şâfiî müftüsü Hüseyin b. Muhammed el-Habeşî’nin tefsir, hadis, fıkıh ve belâgat derslerine devam edip icâzet aldı. Ayrıca Mescid-i Harâm’da kurulan ilim halkalarına katıldı. Mekke’ye hac için gelen ilim ve fikir adamlarıyla görüştü. Hicaz dışına çeşitli seyahatler yaptı. Gittiği Mısır ve Suriye’de âlimlerle bilgi alışverişinde bulundu. Bu seyahatleri esnasında gazete ve dergi sahipleriyle tanıştı, siyaset başta olmak üzere çeşitli konularda makaleler yazdı. İlk vazifesi Mekke’deki el-Medresetü’l-Hayriyye’de tarih ve coğrafya hocalığıdır (1910). Mescid-i Harâm’da ve evindeki ders halkalarında ders okutmayı ömrünün sonuna kadar sürdürdü. Şerîf Hüseyin’in Osmanlı Devleti’ne karşı faaliyetlerinde yanında yer aldı ve teşkil edilen meclisin kâtiplik görevini üstlendi (1917). Abdülazîz b. Suûd’un Mekke’yi ele geçirip Hicaz Hâşimî Krallığı’na son vermesiyle (16 Ekim 1924) oluşturulan kurucu mecliste görev aldı ve Meclis-i Şûrâ üyeliğine getirildi. Başta Haremeyn-i şerîfeyn Evkaf Nezâreti olmak üzere Suudi Arabistan hükümeti tarafından kurulan çeşitli heyet ve komisyonlarda yer aldı. Ağustos 1937’de Mekke’de vefat etti. 1940 veya 1945 yıllarında öldüğü de söylenir (Mv.AU, III, 95). Soyu Cidde ve Mekke’de halen devam etmektedir.

Eserleri. 1. Târîḫu’l-Kâʿbeti’l-muʿaẓẓama (Cidde 1354/1935, 1402/1982; Kahire 1420/2000). Bu eserde yer alan bilgilerin önemli bir kısmı müellifin gözlemlerine dayanır. Özellikle Kâbe’nin içinde bulunan kitâbelerin kayıt altına alınması eserin değerini daha da arttırmaktadır. 2. Târîḫu imâreti’l-Mescidi’l-Ḥarâm (Cidde 1354/1935, 1400/1980; Mısır 1384/1964; Kahire 2001). Eserde Mescid-i Harâm’ın geçirdiği değişiklikler ve yapılan ilâvelerle Osmanlı dönemindeki durumu ayrıntılı biçimde ele alınmıştır. Müellif, Mescid-i Harâm’ın bugün önemli bir kısmı mevcut olmayan bölümleri ve görevlilerini şahsî müşahedelerinden de faydalanarak anlatmaktadır. 3. Ḥayâtü Seyyidi’l-ʿArab ve târîḫu’n-neḥdati’l-İslâmiyye maʿa’l-ʿilm ve’l-medeniyye (Kahire 1349/1930; Mekke 1352-1353/1933-1934). Dönemindeki siyasî gelişmelerle fikir hareketlerinden ciddi biçimde etkilenen Bâ Selâme bu eserinde, Batı dünyasında görülen ilmî gelişmelerin alt yapısının İslâm dünyasında mevcut olduğunu ve bunun harekete geçirilmesi gerektiğini ortaya koymaya çalışmıştır. Ayrıca İslâmiyet’in modern ihtiyaçları ve değişimleri karşılayacak siyasal-sosyal içeriğe sahip olduğu fikrini Hz. Peygamber’in hayatı ve İslâm tarihinden örneklerle göstermeye gayret etmiştir. 4. Ḫilâfetü Ebî Bekri’ṣ-Ṣıddîḳ. Müellifin Hulefâ-yi Râşidîn’i ayrı ayrı ele aldığı çalışmasından sadece bu kısım yayımlanmıştır (Cidde 1403/1983). 5. Yevmiyyâtü Ḥüseyn b. ʿAbdillâh Bâ Selâme. Bâ Selâme’nin 6 Eylül 1925-7 Haziran 1926 tarihleri arasında kaleme aldığı, Suudi Arabistan’ın kuruluş süreci hakkında önemli bilgiler içeren günlükleri Abdullah b. Hüseyin Bâ Selâme tarafından notlarla birlikte neşredilmiştir (Riyad 1430/2009).

Bâ Selâme, İmam Şâfiî’nin el-Müsned’ini şerhetmeye başlamışsa da eseri tamamlayamamıştır. Onun bir kısmı yayımlanmış olan diğer risâle ve kitapları da şunlardır: el-Cevherü’l-limâʿ fî ḥükmi’l-İmâm eş-Şâfiʿî (Mısır 1326), el-İslâm fî naẓari aʿlâmi’l-ġarb (Cidde 1403/1983), Ḳaḍâyâ ṭıbbiyye min manẓûri İslâmî: er-Rüʾyetü’l-fıḳhiyye li-baʿzi‘l-ḳaḍâyâ eṭ-ṭıbbiyye (Cidde 2005), Kitâb Yeteżammenü ma veḳaʿa beyne’l-eʾimmeti’l-erbaʿa mine’l-ḫilâfi fi’l-evḳāti’lletî tekrahü fîhe’ṣ-ṣalât, Kitâb fi’n-nâsiḫ ve’l-mensûḫ mine’l-Ḳurʾân, Kitâb fî vücûbi’ṣ-ṣalâti ʿale’n-Nebî ṣallallāhu ʿaleyhi vesellem fi’t-teşehhüdi’l-aḫîr, Kitâb fî taḥrîmi’l-mütʿa ve’r-red ʿalâ men ebâḥahâ, Kitâb fî maʿnâ kerâmeti’l-evliyâʾ (Muhammed Hayr Ramazan Yûsuf, I, 185-186).

BİBLİYOGRAFYA :

Bâ Selâme, Târîḫu imâreti’l-Mescidi’l-Ḥarâm, Cidde 1400/1980, bk. Muhammed b. Hüseyin Nasîf, “Tercümetü’l-müʾellifi’ṣ-ṣadîḳı’l-üstâẕi’ş-şeyḫ Ḥüseyn Bâ Selâme”, s. e-z; Ziriklî, el-Aʿlâm (Fethullah), II, 242-243; M. Hayr Ramazan Yûsuf, Delîlü’l-müʾellefâti’l-İslâmiyye fi’l-Memleketi’l-ʿArabiyyeti’s-Suʿûdiyye: 1400-1409, Riyad 1413/1993, s. 56, 142, 600; a.mlf., Muʿcemü’l-müʾellifîne’l-muʿâṣırîn: Vefeyât 1315-1424 (1897-2003), Riyad 1425/2004, I, 185-186; Âtik b. Gays el-Bilâdî, Neşrü’r-reyâḥîn fî târîḫi’l-beledi’l-emîn, Mekke 1415/1994, I, 146-147; Abdullah b. Abdurrahman b. Abdürahîm el-Muallimî, Aʿlâmü’l-Mekkiyyîn mine’l-ḳarni’t-tâsiʿ ile’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer el-hicrî, London 1421/2000, I, 257-258; İbrâhim b. Muhammed b. Nâsır es-Seyf, el-Mübtedeʾ ve’l-ḫaber li-ʿulemâʾ fi’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer ve baʿżi telâmîẕihim, Riyad 1426/2005, I, 250-258; Yûsuf Abdurrahman el-Mar‘aşlî, Nes̱rü’l-cevâhir ve’d-dürer fî ʿulemâʾi’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer, Beyrut 1427/2006, I, 376; Abdurrahman el-Ensârî, “Bâ Selâme, Ḥüseyn b. ʿAbdillâh”, Mv.AU, III, 94-97; M. Ali Yemânî, “el-Müʾerriḫu’l-edîb eş-şeyḫ Ḥüseyn b. ʿAbdillâh Bâ Selâme 1299-1359”, http://www.makkawi.com (22.07.2014).