BÂCİYÂN-ı RÛM

Âşıkpaşazâde’nin gāziyân-ı Rûm, ahîyân-ı Rûm, abdalân-ı Rûm ile birlikte zikrettiği dinî cemaat ve sosyal zümrelerden biri de bâciyân-ı Rûm’dur. Bâciyân-ı Rûm’un kadınlardan meydana gelen bir teşkilât olması ve başka hiçbir kaynakta böyle bir zümreden söz edilmemesi araştırmacıların dikkatini çekmiş ve bu terkipteki kelimenin “bâciyân” şeklini alışının bir istinsah hatası olabileceği ileri sürülmüştür. Taeschner bunun aslının “hâciyân-ı Rûm” veya “bahşiyân-ı Rûm” olabileceğini ileri sürmüş, Z. Velidi Togan ikinci görüşü tercih etmiştir. Bu iki ismin delâlet ettiği zümre veya teşkilâtların varlığına ihtimal vermeyen Fuad Köprülü ise bâciyân-ı Rûm ifadesini takip eden cümlelerde Hacı Bektâş-ı Velî’nin onlarla münasebetinin anlatılması ve Bektaşî an‘anesinde tarikattan olan kadınlara genellikle “bacı” lakabının verilmesini de göz önüne alarak Anadolu’da bâciyân-ı Rûm adında bir teşkilâtın varlığını mümkün görmektedir. Anadolu’da bazı tarikat mensupları da şeyhlerinin hanımları hakkında “ana bacı” tabirini kullanmışlardır.

Köprülü’nün böyle bir zümrenin mevcut olabileceğine dair görüşünü bir ölçüde de olsa teyit eden bir kayıt, yine kendisinin de işaret ettiği gibi Bertrandon de la Broquière’in seyahatnâmesinde geçmektedir. XV. yüzyıl başında Anadolu’dan geçen seyyahın, Dulkadıroğulları Beyliği’nin silâhlı erkek ve kadınlardan oluşan bir Türkmen kuvvetine sahip olduğunu söylemesi, Türkmen kabilelerinin silâhlı cengâver kadınlara sahip olduğunu göstermektedir. Son zamanlarda yapılan bazı araştırmalar da bâciyân-ı Rûm’un varlığını kabul etmekle birlikte konuya bir açıklık getirememiştir.

BİBLİYOGRAFYA

Âşıkpaşazâde, Târih, s. 200.

Menâḳıb-ı Evḥadüddîn-i Kirmânî (nşr. Bedîüzzaman Fürûzanfer), Tahran 1969, s. 56-64, 70, 184-185.

Bertrandon de la Broquière, La Voyage d’outremer (nşr. Ch. Schefer), Paris 1892, s. 82, 118.

M. Fuad Köprülü, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, Ankara 1959 ⟶ (nşr. Orhan F. Köprülü), İstanbul 1981, s. 158-160.

Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul 1970, s. 496.

Mikâil Bayram, Bâcıyân-ı Rûm, Konya 1987.

Ahmet Yaşar Ocak, La Révolte de Baba Resul on la Formation de l’Hétérodoxie Musulmane en Anatolie au XIII^e siècle, Ankara 1989, s. 117.