BÂCÛRÎ

Mısır’ın Menûfiye bölgesindeki Bâcûr köyünde 1198’de (1783) doğdu. İlk öğrenimini babasının yanında yaptıktan sonra tahsiline Ezher’de devam etmek üzere Kahire’ye gitti (1797). Bir yıl sonra Fransızlar burayı işgal edince Cîze’ye geçerek bir müddet orada kaldı. İşgal sona erince Kahire’ye dönüp Ezher’deki öğrenimini sürdürdü. Devrin meşhur âlimlerinden Muhammed el-Emîr el-Kebîr, Abdullah eş-Şerkāvî, Muhammed el-Fedâlî ve Hasan el-Kuveysinî’nin derslerine devam etti. Zeki bir öğrenci olan Bâcûrî kısa sürede arkadaşları arasında kendini gösterdi. Daha sonra Ezher’de ders vermeye başladı ve 1847’de ölümüne kadar devam edecek olan Ezher şeyhliğine tayin edildi. Bu görevi sırasında bir yandan da öğretim ve telifle meşgul oldu. Derslerine Mısır Valisi Abbas Paşa’nın da dinleyici olarak katıldığı söylenir. Bâcûrî Kahire’de vefat etti.

Eserleri. Akaid, fıkıh, mantık, siyer, sarf-nahiv ve beyân ilimlerine dair çeşitli eserlere yazdığı şerhlerle meşhur olan Bâcûrî’nin ilmî dirayetini az sayıdaki teliflerinden ziyade bu şerhlerde görmek mümkündür. Çalışmaları sırasında daha çok Osmanlı dönemine ait kaynaklardan faydalanmış, eserlerinde kelâmla tasavvufu birleştirerek keşf ve ilhamı da önemli bir bilgi kaynağı kabul etmiştir. Çoğu yayımlanmış ve bir kısmı uzun yıllar Ezher’de ders kitabı olarak okutulmuş olan eserleri şunlardır:

1. Risâle fi’l-ʿaḳāʾid. On altı sayfadan ibaret olan bu eser Risâle fi’l-kelâm, Risâle fî ʿilmi’t-tevḥîd adlarıyla da bilinir (Bombay 1274; Kahire 1289).

2. Tuḥfetü’l-mürîd ʿalâ Cevhereti’t-tevḥîd. İbrâhim el-Lekānî’ye ait Cevheretü’t-tevḥîd adlı manzum akaid risâlesinin şerhidir (Kahire 1279; Bulak 1293).

3. Taḥḳīḳu’l-maḳām ʿalâ Kifâyeti’l-ʿavâm fîmâ yecibü ʿaleyhim min ʿilmi’l-kelâm. Hocası Muhammed el-Fedâlî’nin Kifâyetü’l-ʿavâm adlı akaide dair eserine yaptığı hâşiyedir (Bulak 1285; Kahire 1298).

4. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’ṣ-ṣuġrâ. Senûsî’nin akaide dair el-ʿAḳīdetü’ṣ-ṣuġrâ’sına kendisinin yaptığı şerhin hâşiyesidir (Bulak 1283).

5. Ḥâşiye ʿalâ Muḳaddimeti’s-Senûsiyye (Kahire 1304).

6. Ḥâşiye ʿalâ Risâleti’l-Feḍâlî fî kelimeti’t-tevḥîd (Kahire 1301).

7. et-Tuḥfetü’l-ḫayriyye. Şâfiî âlimlerinden Abdullah b. Bahâeddin eş-Şinşevrî’nin el-Fevâʾidü’ş-Şinşevriyye adlı şerhine ait bir hâşiyedir. Dört mezhebin ferâize dair görüşlerini ihtiva eden kitap defalarca basılmıştır (bk. Serkîs, I, 508). Asıl metin İbnü’l-Mütefennine’nin er-Raḥbiyye adlı manzum eseridir (a.g.e., I, 928). Eser J. D. Luciani tarafından Traité des Successions Musulmanes adıyla Fransızca’ya çevrilerek Paris’te yayımlanmıştır (1890).

8. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi İbn Ḳāsım el-Ġazzî ʿalâ metni Ebî Şücâʿ. Ebû Şücâ‘a ait et-Taḳrîb adlı esere Muhammed b. Kāsım el-Gazzî tarafından yapılan Fetḥu’l-ḳarîb adlı şerhin hâşiyesidir. Şâfiî fıkhına dair olan kitap Bulak (1273) ve Kahire’de (1303) yayımlanmıştır. Eser E. Sachau’un Muhammedanisches Recht adıyla yaptığı Almanca tercümeyle birlikte de basılmıştır (Berlin 1897).

9. Ḥâşiye ʿalâ Muḫtaṣari’s-Senûsî. Mantığa dairdir (Kahire 1292).

10. Ḥâşiye ʿalâ metni’s-Süllemi’l-mürevnaḳ. Ahdarî’nin mantığa dair eserinin şerhidir (Kahire 1282).

11. Ḥâşiye ʿalâ metni’l-Bürde. Bûsîrî’nin meşhur kasidesine yaptığı hâşiyedir (Kahire 1304).

12. el-Mevâhibü’l-ledünniyye ʿale’ş-Şemâʾili’l-Muḥammediyye. Tirmizî’nin Şemâʾilü’n-nebî adlı eserinin hâşiyesidir (Kahire 1301; Bulak 1302).

13. Ḥâşiye ʿalâ Mevlidi’ş-şeyḫ Aḥmed ed-Derdîr. Siyere dairdir (Kahire 1301).

14. Fetḥu’l-ḫabîri’l-laṭîf bi-şerḥi metni’t-Terṣîf. Abdurrahman b. Îsâ el-Mürşidî’nin sarfa dair olan eserinin şerhidir (Kahire 1310).

15. Fetḥu rabbi’l-beriyye ʿale’d-Dürreti’l-behiyye fî naẓmi’l-Âcurrûmiyye. İbn Âcurrûm’un nahve dair olan el-Muḳaddimetü’l-Âcurrûmiyye’sinin nazma çevrilmiş şekline yapılan şerhtir (Kahire 1302).

16. İsʿâd ʿalâ Bânet Süʿâd (Kahire 1302).

17. Ḥâşiye ʿalâ metni’s-Semerḳandiyye. Ebü’l-Kāsım b. Bekir el-Leysî es-Semerkandî’nin istiareye dair er-Risâletü’s-Semerḳandiyye adlı eserine yaptığı hâşiyedir (Kahire 1324).

Bunların dışında kaynaklar Bâcûrî’ye henüz basılmamış olan şu eserleri de atfederler: ed-Dürrü’l-ḥisân ʿalâ Fetḥi’r-raḥmân fîmâ yaḥṣulü bihi’l-İslâm ve’l-Îmân (Mürtezâ ez-Zebîdî’nin Fetḥu’r-raḥmân adlı eserinin şerhi); Fetḥu’l-ḥamîdi’l-mecîd bi-şerḥi Ḫulâṣati’t-tevḥîd (Ahmed ed-Derdîr’e ait Ḫulâṣatü’t-tevḥîd adlı eserin şerhi); Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-ʿAḳāʾid (Teftâzânî’nin Şerḥu’l-ʿAḳāʾid’ine dair hâşiye); Fetḥu’l-ḳarîbi’l-mecîd bi-şerḥi Bidâyeti’l-mürîd fî ʿilmi’t-tevḥîd (Sâlih es-Sibâî’ye ait eserin şerhi); Taʿlîḳ ʿalâ Tefsîri Faḫriddîn er-Râzî (Fahreddin er-Râzî’nin Mefâtîḥu’l-ġayb adlı tefsiriyle ilgili açıklayıcı notlar); Mineḥu’l-Fettâḥ ʿalâ ḍavʾi’l-miṣbâḥ fî aḥkâmi’n-nikâḥ; Tuḥfetü’l-beşer ʿalâ Mevlidi İbni Ḥacer (İbn Hacer el-Heytemî’nin siyere dair olan Mevlidü’n-nebî adlı eserinin şerhidir; Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 41-42; Şüyûḫu’l-Ezher, s. 26).

BİBLİYOGRAFYA

Serkîs, Muʿcem, I, 318, 507, 508, 928, 1044-1045.

Brockelmann, GAL, II, 487; Suppl., II, 335, 741, 744.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 41, 42.

Îżâḥu’l-meknûn, I, 244, 247, 258, 268; II, 54, 163, 448, 576, 603.

Ziriklî, el-Aʿlâm, I, 66.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, I, 84.

Ronart, CEAC, s. 82.

Halîl Merdem Bey, Aʿyânü’l-ḳarni’s̱-s̱âlis̱ ʿaşer fi’l-fikr ve’s-siyâse ve’l-ictimâʿ (nşr. Adnân Merdem Bek), Beyrut 1977, s. 160.

G. Delanoue, Moralistes et politiques musulmans dans l’Egypte du XIX^e siècle (1798-1882), Kahire 1982, I, 109-118; II, 588-592.

Şüyûḫu’l-Ezher (nşr. Vizâretü’l-i‘lâm), Kahire, ts., s. 25-26.

Th. W. Juynboll, “Bâcûrî”, İA, II, 191.

a.mlf., “Bād̲j̲ūrī”, EI² (İng.), I, 867.

a.mlf., “Bâcûrî”, UDMİ, III, 856.