BAHÎT, Muhammed

10 Muharrem 1271’de (3 Ekim 1854) Mısır’ın Asyût eyaletindeki Mutîa köyünde doğdu. 1865’te Ezher’e girdi. Bahrâvî, Hasan et-Tavîl, Demenhûrî, Muhammed el-Mehdî, Abdurrahman b. Muhammed eş-Şirbînî gibi âlimlerden Arap dili, belâgat, fıkıh, usûl-i fıkıh, hadis, tefsir ve mantık gibi çeşitli dersler aldı. 1875’te mezun olduğu Ezher’de müderris olarak görev alan Muhammed Bahît el-Mutîî, Kalyûbiye eyaleti kadılığına tayin edilinceye kadar (1880) sürdürdüğü bu görevi sırasında, Muhammed Abduh’un desteklediği Ezher reformuna karşı gelişen muhalefetin içinde yer aldı.

Kalyûbiye kadılığıyla başlayan adlî görevini Minye, Port Said, Asyût, İskenderiye kadılıklarıyla sürdürdü. Bu arada Adalet Bakanlığı’nda müftülük ve müfettişlik gibi bazı yüksek devlet memurlukları ile Türk Kadısı Nesîb Efendi’ye vekâleten Mısır başkadılığında da bulunan Muhammed Bahît, 21 Aralık 1914’te Mısır başmüftüsü oldu. Bir müddet er-Râbıtatü’ş-Şarkıyye’ye üye olduysa da daha sonra bu üyelikten istifa etti (1925).

Mısır başmüftülüğünden emekli olduktan sonra (1921) evine çekilip tedrisle ve fetva vermekle meşgul oldu. Hanefî fıkhının inceliklerini ve Şâfiîler’le Hanefîler arasındaki ihtilâfları çok iyi bildiği için zamanının fıkıh otoritelerinden sayılan Bahît, İslâm dünyasının her tarafından çeşitli fıkhî meselelerle ilgili soruları içeren mektuplar alır, evi fetva soranlarla dolup taşardı. Fetvalarının yazımı ve çeşitli ülkelerdeki talebelerine ulaştırılması için özel kâtipler tutmuştu. Bu kâtiplerin aylık ücretleriyle talebelerine gönderdiği mektup ve kitapların posta masraflarını bizzat karşılayan Bahît 20 Receb 1354’te (18 Ekim 1935) Kahire’de vefat etti.

Eserleri. Eserlerinin çeşitliliğinden anlaşıldığı üzere İslâm’da hükümet şekli, din ve toplum hayatında kadının yeri, Kur’an’ın tercümesi ile ilgili tartışmalar vb. güncel meselelere ilmî ve aktif bir şekilde katılan Muhammed Bahît, İslâm’ın Batı bilim ve teknolojisiyle karşı karşıya gelmesi sonucu ortaya çıkan problemlere de eğilmiş bir âlimdir.

Sayıları yirmiyi aşan eserlerinden bazıları şunlardır: Ḥaḳīḳatü’l-İslâm ve uṣûlü’l-ḥükm (Ali Abdürrâzık’ın el-İslâm ve uṣûlü’l-ḥükm adlı eserine yazdığı bir reddiyedir, Kahire 1344); el-Mürhefâtü’l-Yemâniyye fî ʿunuḳı men ḳāle bi-buṭlâni’l-vaḳf ʿale’ẕ-ẕürriyye (Kahire 1344); İrşâdü’l-ḳāriʾ ve’s-sâmiʿ ilâ enne’ṭ-ṭalâḳ iẕâ lem yuḍif ile’l-merʾe ġayru vâḳıʿ (Kahire 1348); Tenbîhü’l-uḳūli’l-insâniyye li-mâ fî âyâti’l-Ḳurʾân mine’l-ʿulûmi’l-kevniyye ve’l-ʿumrâniyye (Kahire 1923); el-Cevâbü’ş-şâfî fî ibâḥati’t-taṣvîri’l-fûtûġrâfî (Kahire, ts.); Risâle fî aḥkâmi ḳırâʾati’l-fûnûġrâf (Kahire 1324); el-Ḳavlü’l-müfîd fî ʿilmi’t-tevḥîd (Kahire, ts.); İrşâdü’l-ümme ilâ aḥkâmi ehli’ẕ-ẕimme (Kahire 1317); Aḥsenü’l-kelâm fîmâ yeteʿallaḳu bi’s-sünneti ve’l-bidaʿi mine’l-aḥkâm (Kahire 1320); el-Ḳavlü’l-câmiʿ fi’ṭ-ṭalâḳi’l-bidʿî ve’l-mütetâbiʿ (Kahire 1320); İzâḥatü’l-vehm ve izâletü’l-iştibâh ʿan risâleti’l-fûnûġrâf ve’s-sîkûrtâh (Kahire 1324); el-Ecvibetü’l-Mıṣriyye ʿani’l-esʾileti’t-Tûnisiyye (Kahire 1324); el-Bedrü’s-sâṭıʿ ʿalâ Cemʿi’l-cevâmiʿ (İbnü’s-Sübkî’nin Cemʿu’l-cevâmiʿi üzerine yapılmış bir şerh olup usûl-i fıkıh ile ilgilidir, Kahire 1332); Taṭhîrü’l-fuʾâd min denesi’l-iʿtiḳād (Kahire 1318); Ḥüccetullāh ʿalâ ḫalîḳatih fî beyâni ḥaḳīḳati’l-Ḳurʾân ve ḥukmi kitâbetih ve tercemetih (Kahire 1932).

BİBLİYOGRAFYA

Serkîs, Muʿcem, I, 538-539.

Brockelmann, GAL Suppl., III, 329.

Ziriklî, el-Aʿlâm, VI, 274.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, IX, 98-99.

A. S. Fulton – M. Lings, Second Supplementary Catalogue of Arabic Printed Books in the British Museum, London 1959, s. 564.

el-Ḳāmûsü’l-İslâmî, I, 284-285.

“İlâ Raḥmetillâh”, Mecelletü’l-Ezher, VI, Kahire 1354/1935, s. 583.

“Vefâtü’ş-şeyḫ Muḥammed Baḫît”, Mecelletü’r-risâle, sy. 121, Kahire 1354/1935, s. 1757.

F. de Jong, “Bak̲h̲īt al-Muṭīʿī al-Ḥanafī”, EI² Suppl. (İng.), s. 121.