BAHTÂVER HAN

Ailesi, doğum tarihi ve yeri hakkında yeterli bilgi yoktur. Muhtemelen 1029’da (1620) doğmuştur. Gençliğinde Şehzade Evrengzîb’e intisap etti ve arzuhallerin takdiminde (hizmet-i arâyiz) görev aldı (1654). Taht mücadeleleri sırasında kardeşlerine karşı Evrengzîb’i destekledi. Evrengzîb, I. Âlemgîr unvanıyla tahta çıkınca Bahtâver’i yakınları arasına aldı ve kendisine “han” unvanını verdi (1659). Bahtâver Han daha sonra dârûga-yi havâssân tayin edildi (1670). Bâbürlüler’e otuz yıl sadakatle hizmet etti ve 15 Rebîülevvel 1096’da (19 Şubat 1685) Ahmednagar’da öldü. Cenazesi Delhi yakınlarındaki Bahtâverpûre’ye (bugünkü Bestî Nebî Kerîm) getirilerek daha önce yaptırmış olduğu türbeye defnedildi. Evrengzîb onun ölüm haberini alınca çok üzülmüş, cenaze namazını bizzat kıldırmış ve tabutunu taşımıştır.

Bahtâver Han akıllı, dindar ve hayır sever bir devlet adamıydı. Cami, kervansaray ve köprü gibi hayır müesseselerinin kuruluşunda önemli hizmetlerde bulunmuştur. Âlim, şair ve edipleri himaye ederek onları eser yazmaya teşvik etmiştir. Meʾâs̱ir-i ʿÂlemgîrî müellifi Müstaid Han onun özel kâtibi, muhasebecisi ve yakın dostu olduğu gibi el-Fetâva’l-ʿÂlemgîriyye’yi telif eden heyette yer alan Şeyh Radıyyüddin Bagalpûrî de himaye ettiği âlimler arasındaydı. Hakîm Abdullah Hemdem-i Baḫt’ı, Kadı Ebû Bekir el-Ekberâbâdî Arapça bir fıkıh kitabını, Molla Muhammed Nâfi‘ de Farsça Ḫulâṣatü’l-ḫâniyye adlı fıkha dair bir eseri onun adına yazmıştır. Kendisi de tarih ve biyografi sahasında mahir bir yazar idi.

Eserleri. 1. Âyîne-i Baḫt (Çehâr Âyîne). 1658’de yazılan bu eserde Evrengzîb’in tahta çıkışı sırasında kardeşleriyle yaptığı mücadeleler anlatılmaktadır.

2. Riyâżü’l-evliyâʾ. Klasik devirden Evrengzîb’in zamanına kadar yaşamış olan bazı sûfî ve âlimler hakkında kaleme alınan bu tezkire aynı zamanda o dönemin dinî hayatıyla ilgili önemli bir kaynaktır.

3. Mirʾâtü’l-ʿâlem. Evrengzîb’in ilk on yıllık dönemi için birinci elden kaynak bir eser olup 1667’de telif edilmiştir. Resmî bir tarih olmamakla beraber münşî Muhammed Kâzım’ın ʿÂlemgîrnâme adlı eserini tamamlayan orijinal bilgiler ihtiva etmektedir. Eserin, Evrengzîb’in şahsî hayatı ve bazı alışkanlıklarıyla ilgili bölümün İngilizce tercümesi yayımlanmıştır (Elliot – Dowson, VII, 145-165). Mirʾâtü’l-ʿâlem’in genişletilmiş, fakat tamamlanamamış olan nüshası Mirʾât-ı Cihânnümâ adını taşımaktadır.

4. Târîḫ-i Hindî. Bâbür’den Evrengzîb’e kadar Hindistan tarihini konu alan bir eserdir.

Ahmed b. Nasrullah’ın Târîḫ-i Elfî adlı eserini ihtisar eden Bahtâver Han’ın, ayrıca Senâî’nin Ḥadîḳa, Attâr’ın Manṭıḳu’ṭ-ṭayr ve Mevlânâ’nın Mes̱nevî’sinden seçtiği şiirlerden oluşan bir antolojisi vardır (eserlerinin yazma nüshaları için bk. Storey, I/1, s. 132-133).

BİBLİYOGRAFYA

H. M. Elliot – J. Dowson, The History of India, as Told by Its Own Historians, London 1867-77, VII, 145-165.

Storey, Persian Literature, I/1, s. 132-133, 517.

Abdülhay el-Hasenî, Nüzhetü’l-ḫavâṭır, V, 13, 90-91, 404.

B. Gascoigne, The Great Moghuls, New York 1971, s. 254.

Saqi Must’ad Khan, Maâsir-i ‘Ālamgiri (trc. Jadunath Sarkar), New Delhi 1986, s. 59, 61, 142, 155.

“Bahtâver Han”, İA, II, 238.

A. S. Bazmee Ansari, “Bak̲h̲tāwar K̲h̲ān”, EI² (İng.), I, 954.

S. S. Alvi, “Baktāvar Khan, Moḥammad”, EIr., III, 541-542.