BALTACI MEHMED PAŞA (ö. 1124/1712) III. Ahmed devri sadrazamlarından.
Müellif: Mehmet Münir Aktepe
Bugün Çorum’a bağlı bir kaza olan Osmancık’ta doğdu. Genç yaşta ilim merakıyla Trablus, Tunus ve Cezayir’e kadar gitti. Daha sonra İstanbul’a döndü ve akrabalarından Hacı Sefer Ağa vasıtasıyla saraya intisap etti. Burada sırasıyla baltacılık, yazıcılık ve müezzinlik gibi görevlerde bulundu. Bu sırada Şehzade Ahmed ile de yakın münasebet kurdu.
1703 Edirne Vak‘ası sırasında âsilerle yakın ilişkilerde bulundu ve Sultan III. Ahmed’in cülûsu hususunda büyük gayret gösterdi. III. Ahmed tahta geçtiği zaman padişaha olan yakınlığı dolayısıyla süratle yükseleceğini ümit ettiyse de Sadrazam Moralı Damad Hasan Paşa, Baltacı Mehmed’i kendisine rakip gördüğünden onu uzun süre terfi ettirmedi. Bir ara birinci mîrâhurluğa tayin edildiyse de (28 Kasım 1703) az sonra Trablus ve Halep taraflarına tahsildar olarak gönderilmek suretiyle saraydan uzaklaştırıldı. Ancak Kalaylıkoz Ahmed Paşa’nın sadâreti döneminde İstanbul’a dönebildi ve 6 Kasım 1704’te vezâretle kaptan-ı deryâ oldu. Bu sırada Kalaylıkoz Ahmed Paşa’nın sadâretten azline sebep olan birtakım tertiplere girişti ve sonunda sadârete geçmeyi başardı (25 Aralık 1704). Bu ilk sadrazamlığı sırasında kendisine taraftar olanları iş başına getirmekten başka önemli bir iş yapamadan azledildi (3 Mayıs 1706). Daha sonra Erzurum valiliğine ve Sakız muhafızlığına tayin edildi (1707). 21 Ocak 1709’da Halep valisi olan Baltacı Mehmed Paşa, 18 Ağustos 1710’da Köprülüzâde Nûman Paşa’nın yerine ikinci defa sadrazamlığa getirildi. Bu sırada ilk iş olarak, İsveç Kralı XII. Şarl’ın (Demirbaş Şarl) Osmanlı topraklarına ilticası ile gelişme gösteren Osmanlı-Rus münasebetleriyle meşgul oldu. Hemen ardından, Osmanlı Devleti’nin kuzey sınırlarına tecavüz eden Ruslar’a karşı yapılacak Prut Seferi’ne serdâr-ı ekrem olarak tayin edildi (19 Şubat 1711).
Sefer hazırlıkları tamamlandıktan sonra 9 Nisan 1711’de İstanbul’dan ayrılan Baltacı Mehmed Paşa, emrindeki kuvvetlerle 18 Temmuz 1711 günü Prut nehri bataklıkları civarında Rus kuvvetleriyle karşılaştı. Dört gün kadar devam eden ve tarihte Prut Savaşı adıyla anılan bu muharebe sırasında Rus ordusunun kuşatma altında ve çaresizlik içinde kalması üzerine Rus Çarı I. Petro Osmanlılar’ın her istediğini yerine getirecek bir barış teklifinde bulundu. Baltacı Mehmed Paşa’nın da uygun görmesi üzerine iki taraf arasında 22 Temmuz 1711’de bir antlaşma yapıldı. Antlaşmanın imzalanmasından III. Ahmed de memnun olmuş ve kendisini İstanbul’a çağırmıştı. Ancak ordusunu muhasaradan kurtaran Çar I. Petro’nun vaad ettiği hususları yerine getirmemesi, sadrazama karşı İstanbul’da bir muhalefet grubunun oluşmasına sebep oldu. Gerçekten antlaşmanın neticesini alabilme hususunda ağır davranan Mehmed Paşa’nın bu tutumu İstanbul’da yanlış yorumlara yol açmıştı. Nihayet III. Ahmed’in emriyle Eylül 1711’de Edirne’ye gelen ve 20 Kasım 1711’de sadâret mührü kendisinden alınan Baltacı Mehmed Paşa Aralık 1711’de kalebent olarak Midilli’ye sürüldü. Temmuz 1712’de de Limni adasına gönderildi. Aynı yılın eylülünde orada öldü. Kabri Niyâzî-i Mısrî’nin medfun bulunduğu hazîrededir. Bir oğlu ile Fatma adında bir kızı vardı.
Vefat ettiğinde yaşı elliyi geçmiş bulunan Mehmed Paşa, mizaç bakımından hırslı ve devlet işlerinde entrikaya meyilli, devlet idaresinde fazla kabiliyeti olmayan bir kimse idi.
BİBLİYOGRAFYA
BA, MD, nr. 115, s. 7, 307.
BA, Nâme-i Hümâyun Defteri, nr. 6, s. 218-219; TSMA, nr. E. 2989, 6073.
Râşid, Târih, III, 110, 150, 151, 155-165, 166-176, 191-195, 222, 265, 332-335, 338-342, 347-349, 353-354, 358-364, 365-366, 368-372.
Silâhdar, Nusretnâme, II/2, s. 207, 229, 262, 268-275, 286.
Dilâverzâde Ömer, Zeyl-i Hadîkatü’l-vüzerâ (Hadîkatü’l-vüzerâ içinde), s. 7, 10.
Hammer, HEO, XIII, tür.yer.
Sicill-i Osmânî, IV, 208-209.
Ahmed Refik, Baltacı Mehmed Paşa ve Büyük Petro, İstanbul 1327, s. 61-83.
Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, IV/1, s. 85-86; IV/2, s. 280-285.
Danişmend, Kronoloji, IV, 472-473, 503.
Akdes Nimet Kurat, Prut Seferi ve Barışı 1123, Ankara 1952, II, 732-734, 827.
a.mlf., “Baltacı Mehmed Paşa”, İA, II, 287-291.
Ahmed Muhtar, “Rus Menabiine Göre Baltacı Mehmed Paşa’nın Prut Seferi”, TOEM, sy. 45 (1333), s. 160-185.
Münir Aktepe, “Baltacı Mehmed Paşa’nın Prut Seferi ile Alâkalı Emirleri”, TED, sy. 1 (1970), s. 131-170.
a.mlf., “1711 Prut Seferi ile İlgili Bâzı Belgeler”, TD, sy. 34 (1984), s. 19-54.
a.mlf., “Baltacı Mehmed Paşa”, Küçük Türk-İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1981, IV, 309-312.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 35-36 numaralı sayfalarda yer almıştır.