BARBIER de MEYNARD, Casimir Adrien (1826-1908) Fransız şarkiyatçısı.
Müellif: Cengiz Kallek
Charles Adrien Casimir Barbier de Meynard, 6 Şubat 1826’da İstanbul-Marsilya seferini yapan bir gemide doğdu. Ailesi hakkında, annesinin Tarabyalı olduğu ve anne tarafından dedesinin İstanbul’da doktorluk yaptığı dışında bilgi yoktur. Fransız Dışişleri Bakanlığı’nın bursiyeri olarak lise tahsilini tamamladığı Collège Royal de Lois-le-Grand’da (Paris) Arapça, Türkçe ve Farsça öğrenen Barbier’nin ilk resmî görevi, Fransa’nın Kudüs başkonsolosluğunda ataşelikle başladı (1850). Ancak sağlığının bozulması üzerine bir yıl sonra Paris’e geri dönmek zorunda kaldı ve üyesi olduğu Société Asiatique’in yayın organı Journal Asiatique’te inceleme ve araştırma yazıları yayımlamaya başladı. 1854’te, sekreterliğini Comte de Gobineau’nun yaptığı Fransız misyoner heyetine katılarak İran’a gitti ve elçilik uzman rehberi sıfatıyla iki yıla yakın bir süre kaldığı Tahran’da, ülkesinde edindiği Fars tarih ve literatürü bilgisini derinleştirme imkânını buldu. 1856’da Paris’e dönmek zorunda kalan ve bu arada Türkiye’yi de ziyaret eden Barbier birlikte çalıştığı Jules Mohl’dan çok etkilendi. Daha sonra Yaşayan Doğu Dilleri Okulu’nda (Ecole des Langues Orientales Vivantes) Türkçe profesörü olarak görev aldı (1863). Bu okulun yanı sıra 1875’te öğretim kadrosuna dahil olduğu Collège de France’da bir yıl sonra Farsça profesörlüğüne tayin edildi. 1885’te, Stanislas Guyard’ın ölümü üzerine boşalan Arapça Kürsüsü’ne geçti. Bu arada 1850’den beri üyesi olduğu Société Asiatique’te önce başkan yardımcılığına (1882), on yıl sonra da başkanlığa getirildi. 1898’de ise otuz beş yıldır görev yaptığı Yaşayan Doğu Dilleri Okulu’nun müdürü oldu. Barbier, bu iki okulda ömrünün sonuna kadar sürdürdüğü görevleri yanında, 1878’de üyeliğine seçildiği Académie des Inscriptions et Belles Lettres’in bünyesinde de çeşitli ilmî çalışmalar yaptı.
1903 yılından itibaren sağlığının bozulması sebebiyle kesintili olarak devam ettirebildiği öğretim faaliyetlerini bir müddet sonra tamamen durduran, ancak öğrencilerini odasında kabul etmeyi sürdüren Barbier 30-31 Mart 1908 gecesi Paris’te öldü.
Eserleri. 1. Dictionnaire turc-français (I-II, Paris 1881-1886). Mevcut Türkçe-Fransızca sözlüklere ek olarak hazırladığı bu kitap en meşhur eseridir. Sözlükte Türkçe kökenli kelimeler, Farsça ve Arapça’dan Osmanlıca’ya geçmiş kelimeler, atasözleri ve halk deyişleri, Osmanlı ülkesiyle ilgili coğrafî terimler yer almaktadır.
2. Dictionnaire géographique, historique et litteraire de la Perse et des contrées adjacentes, extrait de Moʿdjjem el-Bouldân de Yaqout (Paris 1861). Hazar denizinden Hint Okyanusu’na ve Zagros dağlarından İndus nehrine kadar XIII. yüzyıl İran’ının tarih, coğrafya, etnografya, kültür ve edebiyatına dair çok zengin ansiklopedik bir eser olup hazırlığına İran’da görev yaptığı yıllarda başlamıştır. Bu eseri, Yâkūt el-Hamevî’nin Muʿcemü’l-büldân’ının ilgili bölümlerini esas alıp o güne kadar yayımlanmamış diğer bazı Arapça ve Farsça kaynaklardan yaptığı alıntıları da eklemek suretiyle hazırlamıştır.
3. Les prairies d’or (I-IX, Paris 1861-1877). Mes‘ûdî’nin Mürûcü’ẕ-ẕeheb’inin tahkikli metni, Fransızca tercümesi ve indeksiyle birlikte yapılmış neşridir. Eserin ilk üç cildini Pavet de Courteille ile birlikte, diğerlerini ise tek başına hazırlamıştır.
4. Le Boustân (Le Verger, Paris 1880). Sa‘dî-yi Şîrâzî’nin ünlü Farsça mesnevisi Bostân’ın bir giriş ve çeşitli notlar eklenerek yapılmış Fransızca tercümesidir.
5. Les Colliers d’or, allocutions morales de Zamakhschari (Paris 1876). Zemahşerî’nin Aṭvâḳu’ẕ-ẕeheb’inin Arapça metni, Fransızca tercümesi ve bazı filolojik notlarla birlikte yapılmış neşridir.
6. Trois comédies traduites du dialecte turc azeri en persan par Mirza Dja’far et publiées d’après l’édition de Téhérân, avec un glossaire et des notes (Paris 1886-1889). Stanislas Guyard ile birlikte hazırladığı bu eser, Mirza Feth Ali Ahundzâde tarafından Âzerî Türkçesi’yle kaleme alınan çeşitli komedilerden üçünün Farsça tercümelerinden yapılmış Fransızca çevirisi olup Farsça metin, giriş, sözlük ve bazı notlar ilâvesiyle neşredilmiştir.
7. Schah-nameh (Le Livre des Rois, Paris 1878). Firdevsî’nin Şehnâme’sinin Jules Mohl tarafından başlanan metin tahkiki ve Fransızca tercümesinin onun ölümü üzerine eksik kalan yedinci cildinin neşridir.
8. La poéise en Perse (Paris 1877). Collège de France’da verdiği ilk dersin notlarından ibarettir.
Ayrıca Haçlı tarihiyle ilgili on altı ciltlik kolektif bir eser olan Recueil des historiens des croisades, Historiens orientaux’nun ikinci cildine İbnü’l-Esîr’in el-Kâmil’inden (Extrait de la chronique intitulée Kamel-Altevarykh, par Ibn Alatyr, Paris 1887, II, 1-180) ve Bedreddin el-Aynî’nin ʿİḳdü’l-cümân’ından (Extraits du livre intitulé, Le collier de perles, par Bedr-Eddyn Alaïny, Paris 1887, II, 181-250), üçüncü cildine ise İbnü’l-Adîm’in Zübdetü’l-ḥaleb’i (Extraits de la Chronique d’Alep par Kemal ed-Dîn, Paris 1884, III, 571-690) ile Buġyetü’ṭ-ṭaleb’inden (Extraits du Dictionnaire biographique de Kemal ed-Dîn, Paris 1884, III, 691-732) ve Sıbt İbnü’l-Cevzî’nin Mirʾâtü’z-zamân’ından (Extraits du Mirât-ez-Zèmân, Paris 1884, III, 511-570) yaptığı alıntılarla katkıda bulunan Barbier, bu çalışmanın, Nûreddin Mahmûd Zengî ve Selâhaddîn-i Eyyûbî dönemlerini esas alan Le livre des deux jardins (Histoire des deux règnes, Paris 1898) adlı dördüncü cildini de Ebû Şâme el-Makdisî’nin Kitâbü’r-Ravżateyn fî aḫbâri’d-devleteyn’inden hareketle hazırlamıştır.
Eserlerinin başlıcalarını teşkil eden bu kitaplarından başka, 1876’dan itibaren redaktörlüğünü de yaptığı Journal Asiatique başta olmak üzere Comptes rendus de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres ve Revue critique d’histoire et de littérature gibi dergilerle, Ecole des Langues Orientales Vivantes’ın neşrettiği çeşitli derlemelerde yayımlanmış yüz altmış civarında araştırma yazısı, biyografik çalışması, eser tanıtımı, eleştiri ve tercümeleri bulunmaktadır (bütün eserleri için bk. Girard, s. 704-719).
BİBLİYOGRAFYA
G. Pfannmüller, Handbuch der Islam-Literatur, Berlin-Leipzig 1923, s. 127, 275, 282, 291, 396, 397.
Brockelmann, GAL, I, 82, 151-152, 258, 349, 545, 632; Suppl., I, 223, 550, 755, 916.
Ziriklî, el-Aʿlâm, VI, 66-67.
Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, VIII, 138.
J. D. Pearson, Index Islamicus: 1906-1955, London 1958, s. 721.
Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, I, 195-196.
Abdurrahman el-Bedevî, Mevsûʿatü’l-müsteşriḳīn, Beyrut 1984, s. 38-39.
W. H. Behn, Index Islamicus: 1665-1905, Millersville 1989, bk. İndeks.
M. Babelon v.dğr., “Necrologie: Barbier de Meynard”, JA, XII (1908), s. 338-351.
E. G. Browne, “M. Adrien Barbier de Meynard”, JRAS, sy. 2 (1908), s. 1239-1241.
M. P. Girard, “Appendice: Notice sur la vie et les travaux de M. Barbier de Meynard”, Comptes rendus de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, Paris 1909, s. 687-719.
Cl. Huart, “ed-Dürûsü’l-ʿArabiyye fî Fransa” (trc. Abdullah Bek), MMİADm., V (1925), s. 166.
E. Amelineau, “Barbier de Meynard”, Gr.E, V, 378.
TA, V, 248-249.
Ch. Pellat, “Barbier de Meynard”, EIr., III, 760-761.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 68-69 numaralı sayfalarda yer almıştır.