BÂÛNİYYE

Büyük dedesi Nâsır b. Halîfe el-Bâûnî’ye nisbetle tanınan değerli âlimlerin yetiştiği bir aileye mensuptur. Babası Trablus, Safed, Halep ve Dımaşk’ta kadılık yaptı; Âişe el-Bâûniyye de Dımaşk’ta doğdu. Sekiz yaşında iken Kur’ân-ı Kerîm’i ezberledi. Tasavvuf eğitimini Seyyid İsmâil el-Hârizmî ve Muhyiddin Yahyâ el-Urmevî’den aldı. Oğlunun devlet kademelerinde bir görev alabilmesi için 919 (1513) yılında Kahire’ye gitti. Sultan Kansu Gavri ve diğer bazı yöneticilerle görüştüyse de devletin içinde bulunduğu kritik durum sebebiyle istediğini elde edemedi. Tasavvuf ve edebiyata olduğu kadar fıkha da vukufu bulunan Bâûniyye’ye Kahire’de fetva ve tedris icâzeti verildi. Burada tanıştığı meşhur ediplerden Abdürrahîm el-Abbâsî ile aralarında manzum yazışmalar oldu. Daha sonra Dımaşk’a dönen Bâûniyye, 1516 yılında Yavuz Sultan Selim’in Suriye seferi münasebetiyle o yöreye gelen Kansu Gavri ile tekrar görüşmek için Halep’e gittiyse de sultanın Mercidâbık Savaşı’nda ölmesi üzerine onunla görüşme imkânı bulamadan Dımaşk’a döndü ve aynı yıl burada vefat etti.

Eserleri. Daha çok edebiyat ve tasavvufla ilgili eserler veren Bâûniyye’nin bilinen eserleri şunlardır:

1. el-Fetḥu’l-mübîn fî medḥi’l-Emîn. En tanınmış eseri olup Hz. Peygamber’e methiye olarak yazmıştır. Edebî sanatlara örnek sayılacak bir mükemmelliğe sahip bulunan eserde Bâûniyye tarz olarak Safiyyüddin el-Hillî’yi takip etmiş ve muhtemelen daha çok İbn Hicce’nin tesirinde kalmıştır. Abdülganî en-Nablusî’nin de Nesemâtü’l-esḥâr’ı (şerhi Nefeḥâtü’l-ezhâr, Kahire 1299) telif ederken bu eserden etkilenmiş olduğu şüphesizdir. el-Fetḥu’l-mübîn, yine Bâûniyye’nin buna yaptığı şerh ile birlikte, kenarında Bedîüzzaman el-Hemedânî’nin Resâʾil’i olduğu halde önce Bulak’ta (1291), sonra da ikisi bir arada İbn Hicce’nin Ḫizânetü’l-edeb ve ġāyetü’l-ereb adlı eserinin kenarında Kahire’de (1304) basılmıştır.

2. Mevlidü’n-nebî (el-Mevridü’l-enhâ fi’l-mevridi’l-esnâ) (Dımaşk 1301, 1310). Bâûniyye’nin mensur ve manzum olarak telif ettiği bir eserdir.

Fütûḥu’l-Ḥaḳ fî medḥi seyyidi’l-ḫalḳ (Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi, nr. 449/1), el-Ḳavlü’ṣ-ṣaḥîḥ fî taḫmîsi Bürdeti’l-medîḥ (Süleymaniye Ktp., Âşir Efendi, nr. 463/3), Levâmiḥu’l-fütûḥ fî eşrefi memdûḥ, Nefâʾisü’l-ġurer fî medḥi seyyidi’l-beşer adlı eserlerinin müellif hattı birer nüshası Zâhiriyye Kütüphanesi 7335 numarada kayıtlı olup Feyżü’l-fażl adlı divanının yazması da mevcuttur (bk. Muhammed Ali Hasan, s. 93). Kaynaklarda ayrıca Sehâvî’nin el-Ḳavlü’l-bedîʿ fi’ṣ-ṣalâti ʿale’l-ḥabîbi’ş-şefîʿ adlı eserini bir kaside (urcûze) şeklinde ihtisar ettiği, tasavvufî konularla ilgili el-Fetḥu’l-ḥanefî, el-Melâmiḥu’ş-şerîfe ve’l-âs̱ârü’l-münîfe ve Hâce Abdullah-ı Herevî’nin Menâzilü’s-sâʾirîn’inin manzum bir muhtasarı olan el-İşârâtü’l-ḫafiyye fi’l-menâzili’l-ʿaliyye ile ed-Dürrü’l-ġāʾiṣ fî baḥri’l-muʿcizât ve’l-ḫaṣâʾiṣ adlı eserlerinin olduğu da zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Gazzî, el-Kevâkibü’s-sâʾire, I, 287-292.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 96, 732; II, 1081, 1232, 1234, 1813, 1828.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, VIII, 111-113.

Serkîs, Muʿcem, I, 519.

Brockelmann, GAL, II, 349; Suppl., II, 181, 381.

a.mlf., “A’işe”, İA, I, 230.

Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 436.

Ziriklî, el-Aʿlâm, IV, 6.

Kehhâle, Muʿcemü’l-müʾellifîn, V, 57.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nisâʾ, III, 196-197.

Ömer Ferruh, Târîḫu’l-edeb, III, 843, 926-930.

Ömer Nasuhi, “Âişe”, İTA, I, 206.

Abdullah Muhlis, “Âʾişe el-Bâʿûniyye”, MMİADm., XVI/1-2 (1941), s. 66-72.

Muhammed Ali Hasan, “el-Bâʿûniyye eş-şâʿiretü’ṣ-ṣûfiyye”, el-Mevrid, V/3, Bağdad 1976, s. 90-100.

W. A. S. Khalidi, “al-Bāʿūnī”, EI² (İng.), I, 1109.