BAYRAM ALAYI

Gidilecek camiyi bayramdan önce padişahın kendisi seçer ve bu genellikle Ayasofya veya Sultan Ahmed camilerinden biri olurdu. Bayram sabahı sadrazam ve vezirler Ortakapı (Bâbüsselâm) içine serilen halılara oturarak padişahın haremden çıkmasını beklerlerdi. Padişah gelip önceden özenle süslenmiş ata binince kapıcıbaşılar, çavuşbaşı, mîr-i alem, çavuşlar ve rikâb-ı hümâyun solakları dışındaki devlet ileri gelenleri de atlarına binerek padişaha refakat ederlerdi. Bayram alayında önden arkaya doğru şu görevliler bulunurdu: Yaya olarak saray hocaları, kapıcıbaşı ağalar; atlı olarak da defter emini, ikinci ve üçüncü defterdarlar, başdefterdar, nişancı, sadrazam kethüdâsı, vezirler, iki tarafında yaya olarak sorguçlu yeniçeri bölük çorbacıları bulunan vezîriâzam; sağ elinde gümüş asâ, sırtında kısa kürk, başında Selîmî kavuk, ayağında mor kadife Tatar şalvarı ve Çerkes yemenisi ile kapıcılar kethüdâsı; yaya olarak ikinci ve birinci mîrâhur ağalar, iki yanında kırmızı ve bej renkli sivri külâhları ve ellerinde beş köşeli asâlarıyla hasekiler, peykler, solaklar, mücevher sorguçlu çuhadarlar olduğu halde padişah, başlarında mücevherli üsküf, bellerinde incili kuşak ve mücevher kakmalı hançer, sırtlarında bol sırmalı entari ve kaftanlarla silâhdar ağa ve başçuhadar; başında Selîmî kavuk, belinde som mücevher bıçak, sırtında sırmalı entari, üstü kaftan, bunların üzerinde serâserden dört yerli samur kürk ile Dârüssaâde ağası; başlarında Selîmî kavuklarla Bâbüssaâde ağaları; başlarında düz kaş serpuş, bellerinde mücevher kakmalı hançer, altın köstekli som mücevher kama ve ayaklarında kontuşlarla hazinedar ağa ve Has Odalı ağalar. Padişah Ortakapı’dan çıkınca Has Fırın tarafındaki duvarın önünde dizilmiş olan çavuşlar alkışa başlarlar, padişah da onları selâmlardı.

Böylece saraydan çıkılarak camiye varılır, padişah cami avlusuna girince önden yeniçeri ağası, arkadan kapıcıbaşılar koşarlar, binek taşına geldiğinde padişahın çizmeleri çıkartılır ve özel bir pabuç giydirilirdi. Atından inince sadrazam diz çöküp yer öperek kendisini karşılardı. Bu sırada Dîvân-ı Hümâyun çavuşları alkış tutarlardı. Sadrazam ve yeniçeri ağası namaz kılacağı mahfil-i hümâyuna kadar padişaha refakat ederlerdi. Padişah, hazinedarbaşı tarafından gidilecek caminin mahfil-i hümâyununda önceden serilmiş hususi seccadesi üzerinde namaz kılardı.

Namaz bitince yeniçeri ağası vakit kaybetmeden yeniçerileri alarak Bâb-ı Hümâyun ile Ortakapı arasına dizer ve padişahı karşılamak için hazırlanırdı. Alay aynı düzen içinde saraya dönerdi. Sadrazam da dahil alaydakiler padişahı Ortakapı’ya kadar uğurlarlar, böylece bayram alayı sona ererdi.

BİBLİYOGRAFYA

Bayram alayında yer alanların kıyafetleri için bk. J. Lewenklaw, Bilder Türkischen Herrscher, Soldaten, Hofleute, Staedte, Viyana 1586.

Anonim, Bilder aus dem türkischen Volksleben, Viyana 1586.

P. Rycaut, The Present State of the Ottoman Empire, London 1668, s. 162-164.

Hezârfen, Telhîsü’l-beyân, vr. 32^b-33^a.

Teşrifatîzâde Mehmed, Defter-i Teşrîfât, Österreichische Nationalbibliothek, nr. 301, vr. 183^b-185^b.

Anonim, Türkische Trachten, Viyana, ts. [XVII. yüzyıl].

Anonim, Türkische Trachten, Viyana, ts. [XVIII. yüzyıl].

Atâ Bey, Târih, I-III.

Âkif Bey, Teşrîfâtnâme, Süleymaniye Ktp., Esad Efendi, nr. 2108.

J. Pardoe, The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turks in 1836, London 1837, II, 59-70.

Uzunçarşılı, Saray Teşkilâtı, s. 172 vd., 209-211.

E. Stern, “Untersuchungen zur Verfassung und Wissenschaftsgeschichte”, MOG, II/1-2, s. 49.

R. Ekrem Koçu, “Osmanlı Sarayında Bayram Tebriki ve Bayram Alayı”, Tarih Mecmuası, XII, İstanbul 1972, s. 6-11.

M. Fuad Köprülü, Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri, İstanbul 1981, s. 191-199.

Aliye Önay, “Sarayda Bayramlaşma”, TY, IX (1988), s. 31-33.