BEDWELL, William

1563 yılında Essex’in kuzeybatısındaki Great Hallingburry’de doğdu. 1578’de Cambridge Trinity College’a girdi ve 1584’te araştırmacı, 1588’de de edebiyat uzmanı oldu. İlmî araştırmalara meyletmesinde Cambridge’de öğrenim görmüş bir mühendis ve matematikçi olan küçük amcası büyük rol oynamıştır. Bu yıllarda ileride meslektaşları olacağı ilim adamları ile tanıştı; onların yardımlarını gördü ve tesirleri altında kaldı. Aynı yıllarda Sâmî dillerle de ilgilenmeye başladı ve özellikle Arapça’da büyük bir başarı elde etti. 1588’den Bishopsgate’te bir kiliseye papaz olarak tayin edildiği 1601’e kadar eser yazmakla, gerek duyulduğunda İslâm ülkelerinden İngiltere Krallığı’na gönderilen Arapça mektupları tercüme etmekle ve özel Arapça dersleri vermekle meşgul oldu. 1607 yılında görevi Londra yakınlarındaki Tottenham’a nakledildi. 1612’de bazı Arapça metinleri incelemek amacıyla Leiden’e gitti ve eserlerini Arap harfleriyle basabilmek için oradan hurufat satın alarak aynı yıl içinde İngiltere’ye döndü. 1632’de öldü ve Tottenham’da görev yaptığı kilisenin mezarlığına gömüldü.

Bedwell bütün hayatını adadığı Arapça’yı ne kadar seviyorsa Müslümanlık’tan da o kadar nefret ediyordu (Hamilton, s. 67). Yaşadığı çağda Arapça bilinen, merak edilen bir dil değildi ve ayrıca Kur’an dili oluşundan dolayı nefret topluyor, Türkler’in gittikçe kuvvetlenerek Hıristiyanlığa karşı en büyük tehdit unsuru haline gelmeleri de bu nefreti arttırıyordu. Arapça’yı öğrenmenin gereği hakkında ileri sürdüğü gerekçe, Arap dilindeki Hıristiyanlığa dair metinlerin İngiliz kilisesi umdelerine uygun olduğu görüşü idi. Bu iddia, daima Roma kilisesinden farklı bir mevkide görünmeyi isteyen İngiliz kilisesi tarafından benimsendi; böylece Bedwell kendisinin devamlı surette Kur’an dili Arapça ile ilgilenmesine de geçerli bir sebep bulmuş oldu. Ortaçağ Avrupası’nda Arapça öğrenmenin lüzumu hususunda ileri sürülen çeşitli sebeplerden en fazla rağbet göreni, Hıristiyanlık propagandası için Arapça’dan istifade edilmesi gerektiği fikri idi. Esasen Viyana Konseyi 1311’de aldığı bir kararla bu maksat için Paris, Oxford, Bologna ve Salamanca üniversitelerinde Arapça kürsüleri kurulmasını teklif etmişti. Her ne kadar bu kürsüler o zaman kurulamadıysa da bu ideal yaşadı ve gelişti. Nitekim bu fikrin zihinlerde yeniden canlanmasına sebep olan Bedwell’in en kabiliyetli öğrencisi Hollandalı Thomas Erpenius, 1613’te Leiden’de yaptığı Arapça’ya dair çalışmalar hakkındaki bir konuşmasında bu idealin, “mükemmel Arapça bilen, iyi yetişmiş, kültürlü kişiler tarafından müslümanların din değiştirmelerini temin etmek” olduğunu ifade etmiştir. O dönemde Arapça’nın misyonerlik faaliyetlerine yönelik amaçlarla öğrenilmek istenmesinin yanında Ortadoğu hıristiyanlarının bilgi ve görgülerini artırmak gibi kültürel ve Ortaçağ İbrânîcesi ile yazılmış olan Tevrat’ı ve hahamların buna yazdıkları şerhleri daha iyi anlayabilmek için de ilmî-dinî amaçlarla öğrenilmesine ihtiyaç duyuluyordu. Bu durumu Bedwell de görmüş ve özellikle İbrânîce için Arapça’dan istifade etmek gerektiğini savunmuştur.

Bedwell meşgul olduğu her alanda daima birinci planda öğreticiliğe önem vermiş, fen ilimlerine dair hazırladığı tercümelerde dahi okuyucusuna eser kanalı ile pratik yoldan bir şeyler öğretmeye çabalamıştır. Kur’an’dan bazı sûrelerin tercümesi ile akademik bir eser olan Arapça-Latince lugatını hazırlamasındaki ve hatta İslâm dinine ve İslâm Peygamberi’ne iftira ve tecavüzlerle dolu bir kitabı tercüme etmesindeki asıl amacın Arapça öğrenenlere yardımcı metin kitabı sağlamak olduğunu ifade etmektedir. Ancak Bedwell bu çalışmalarının tamamında öğretim gibi yüksek bir ideale hizmet ederken dahi mensubu olmadığı inanç ve değer ölçülerine karşı ne kadar katı bir taassup içerisinde bulunduğunu ve objektif davranıştan ne kadar uzak durduğunu göstermiştir.

Eserleri. 1. Lexicon Arabico-Latinum. Akademik amaçla hazırladığı ve hayatı boyunca üzerinde uğraşıp daima yeni ek ve düzeltmeler yaptığı dokuz cilt hacmindeki bu Arapça-Latince sözlüğün 800 sayfalık I. cildini 1595’te, 600 sayfalık II. cildini 1599’da, diğerlerini ise ölümüne kadar devam eden otuz yılı aşkın süre içinde tamamlamıştır. O dönemde faydalanabileceği temel eserlerin sayısı çok sınırlı olduğu halde bu sözlüğün ilk iki cildi onun Kur’an Arapçası’nı ne kadar iyi bildiğini ortaya koymaktadır. Bugün ulaşabildiği kaynakların şu birkaç kitaptan ibaret olduğu bilinmektedir: 1538’de çıkan Guillaume Postel’in Grammatica arabica’sı, 1582’de çıkan Jacob Christmann’ın Alphabetum arabicum’u, 1583’te Ruthger Spey’in çıkardığı Compendium Grammatices Arabicae’si, Bibliander’in neşri olan Kur’an’ın Latince tercümesi, Mârûnîler’in Süryânî alfabesiyle bastıkları bir Arapça dua kitabı, Kitâb-ı Mukaddes’in Arapça tercümesi ve Öklid’in (Euclides) Anâsır kitabının Nasîrüddîn-i Tûsî tarafından yapılan tercümesinin 1594’te İtalya’da basılan nüshası; yazma kaynak olarak da Kur’an ile Kitâb-ı Mukaddes’ten ve apokrif kitaplardan bazı parçaların Arapça tercümeleri. Eserin daha sonra hazırlanan ciltlerinden Bedwell’in, Roma’da basılan bazı Arapça kitaplarla el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ ve Ṣıḥâḥu’l-luġa gibi bazı önemli sözlüklerden de faydalandığı anlaşılmaktadır. Sözlüğün yazma nüshaları Cambridge (University Library, MSS. Hh. 5. 1-7; MSS. Hh. 6. 1-2), Oxford (Bodleian Library, MS. Or. 372) ve Paris’te (Bibliothèque Nationale, MS. Arabe 4337) bulunmaktadır.

2. Mohammedis Imposturae. XVI. yüzyılın sonlarında Roma’da basılan Muṣâḥabe rûḥaniyye beyne’l-ʿâlimeyn adlı Arapça bir eserin İngilizce tercümesi olup hacdan dönen Şeyh Sinan ve Ahmed adlı iki müslüman arasında geçtiği iddia edilen konuşmalardan meydana gelmiştir. Eserin aslını, İslâmiyet aleyhindeki kitapların Arap harfleriyle basılıp Osmanlı topraklarında satılması amacıyla 1584’te Roma’da Kardinal Ferdinando dei Medici tarafından kurulan Typographia Medicea hesabına çalışan Hıristiyanlığa geçmiş bir Arap’ın yazdığı bilinmektedir. Bedwell, İslâm’a ve İslâm Peygamberi’ne karşı tecavüzkâr bir üslûpla kaleme alınmış çirkin iftira ve isnatlar içeren bu kitabı tercüme etmekle Katolik ve Protestan kiliselerine Hıristiyanlık propagandası ve misyonerlik faaliyetleri için Arapça öğrenmenin ne derecede faydalı olabileceğini göstermek istemiştir. Bedwell’in The Arabian Trudgman ve Index Assuratarum Muhammedici Alkorani adlı eserleriyle birlikte 1615’te Londra’da basılan kitabın 2. baskısı da yine Londra’da başka bir yayınevi tarafından Mahomet Unmasked adıyla 1624 yılında yapılmıştır.

Bedwell’in ilâhiyat ve filolojiden başka matematik, jeodezi, topografya gibi çeşitli konularda kaleme aldığı bir kısmı basılmış yirmi kadar eseri bulunmaktadır. Bunların başlıcaları şunlardır: Tomruk, ahşap vb.ni kolay ve hatasız ölçmeye yarayan bir cetvel olan Trigonum Architectonicum: The Carpentars Rule (London 1612); geometrik rakamlara dair De Numeris Geometricis (London 1614); denizciler ve seyahat eden tâcirler için hazırladığı bir çeşit takvim olan Kalendarium Viatorium Generale (London 1614); aritmetiğin prensiplerinden bahseden The Principles of Arithmeticke (London 1616); arazi ölçümüne dair Mesolabium Architectonicum (London 1631) ve coğrafyacı, denizci, mimar gibi meslek sahipleri için geometriye giriş mahiyetinde bir el kitabı olan Via Regia ad Geometriam (London 1636).

Kur’ân-ı Kerîm’den yaptığı bazı sûrelere ait tercümelerin yazma nüshaları Oxford (Bodleian Library) ve Cambridge’de (University Library) muhafaza edilmektedir. Yine Oxford Bodleian Library’de bulunan bir çeviri çalışmasından Bedwell’in Farsça da bildiği anlaşılmaktadır (eserleri hakkında geniş bilgi için bk. Hamilton, s. 124-128).

BİBLİYOGRAFYA

A. Hamilton, William Bedwel the Arabist 1563-1632, Leiden 1985.

Ziriklî, el-Aʿlâm, IX, 145-146.

Necîb el-Akīkī, el-Müsteşriḳūn, Kahire 1980, II, 39-40.

Mîşâl Cühâ, ed-Dirâsâtü’l-ʿArabiyye ve’l-İslâmiyye fî Ûrûbbâ, Beyrut 1982, s. 30-31.