BEGAVÎ, Ebü’l-Kāsım

214’te (829) Bağdat’ta doğmasına rağmen ailesinin memleketi olan Horasan’ın Bağşûr (Bağ) kasabasına nisbetle Begavî diye şöhret buldu. İbn bint Ahmed b. Menî‘ diye de tanınan Begavî, amcası Ali b. Abdülazîz ve ana tarafından dedesi Ahmed b. Menî‘in özel ilgileri sayesinde oldukça küçük yaşta hadis meclislerine devam etti ve bu ilmin tahsiline on bir yaşında başladı. Aralarında Ali b. Ca‘d, Ali b. Medînî, Ahmed b. Hanbel, Ebû Nasr et-Temmâr gibi ünlü muhaddislerin de bulunduğu 300’ü aşkın şeyhten hadis tahsil etti. İbn Sâid, Katîî, İsmâilî, İbn Şâhîn, Dârekutnî, İbn Kāni‘, Taberânî, İbn Hibbân gibi yüzlerce muhaddise de hadis okuttu.

Güvenilir bir muhaddis olan Begavî, yetiştirdiği talebeler yanında tasnif ve telif ettiği eserleriyle de İslâm kültür tarihinde meşhur olmuştur. Yazısı güzel olduğu için dedesi, amcası ve kendisi için birçok kitap istinsah etmiştir. Hayatta iken şöhretini kıskananlar olmuşsa da bunlardan herhangi bir zarar görmemiştir. Begavî nisbesiyle anılan diğer âlimlerden ayırt edilmesi için kendisine “el-Begaviyyü’l-kebîr” denilmiş olmasına rağmen bazı kaynaklar onu Muhyissünne Ebû Muhammed el-Begavî (ö. 516/1122) ile karıştırmışlar ve bu yüzden Muhyissünne’nin Meʿâlimü’t-tenzîl adlı tefsirini onun eserleri arasında göstermişlerdir.

Begavî bir ramazan bayramı gecesi 100 yaşını aşmış olduğu halde Bağdat’ta vefat etti ve Bâbüttîn Kabristanı’nda toprağa verildi.

Eserleri. Tarih ve Hanbelî fıkhı alanlarında da temayüz etmiş olan Begavî’nin eserleri şunlardır:

1. Muʿcemü’ṣ-ṣaḥâbe. Alfabetik olarak hazırlanan eser ashâbın hayatını ve rivayetlerini konu edinmektedir (Zâhiriyye Ktp., Mecmûa, nr. 94/11).

2. Târîḫu vefâti’ş-şüyûḫ (Zâhiriyye Ktp., Mecmûa, nr. 106, 8 varak).

3. Mesâʾilü Aḥmed b. Ḥanbel (Zâhiriyye Ktp., Mecmûa, nr. 83/7, 8 varak).

4. Ḥikâyetü Şuʿbe ve ʿAmr b. Mürre. Şu‘be b. Haccâc’ın, hocası tâbiîn âlimlerinden Amr b. Mürre hakkındaki rivayetlerini toplayan risâle Zâhiriyye Kütüphanesi’ndedir (Mecmûa, nr. 21, 5 varak).

Begavî ayrıca Ahmed b. Hanbel’in Kitâbü’l-Eşribe’sini rivayet etmiş, Ḥadîs̱ü Ebî Seleme ve S̱elâs̱etün ve s̱elâs̱ûne ḥadîs̱en min ḥadîs̱i Ebi’l-Ḳāsım adlı eserleri kaleme almıştır (Sezgin, I, 175). Onun bunlardan başka hocası Ali b. Ca‘d’ın hadislerinden derlediği on iki cüzlük el-Caʿdiyyât’ı, es-Sünen ʿalâ meẕâhibi’l-fuḳahâʾ adlı eseri ve dedesiyle amcasının müsnedlerinden faydalanarak meydana getirdiği el-Müsned adlı bir diğer eseri kaynaklarda zikredilmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, X, 111-117.

İbn Ebû Ya‘lâ, Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile, I, 190-192.

Sem‘ânî, el-Ensâb (Bârûdî), I, 375-376.

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, I, 467-468.

İbnü’l-Esîr, el-Kâmil, VIII, 161.

Zehebî, Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, II, 737-740.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XIV, 440-457.

a.mlf., Mîzânü’l-iʿtidâl, II, 492-493.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, II, 275-276.

Kettânî, er-Risâletü’l-müsteṭrafe, s. 78, 127, 136.

Sezgin, GAS, I, 175.

K. Avvâd, Aḳdemü’l-maḫṭûṭâti’l-ʿArabiyye fî mektebâti’l-ʿâlem, Bağdad 1982, s. 101.

Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn ve’l-edebü’l-ʿArabî, Tahran 1984, I/1, s. 126-135.