Türk tarihçilerinin araştırmalarının makaleler halinde yayımlanmasını sağlayan Târîh-i Osmânî Encümeni Mecmuası, Târîh-i Osmânî Encümeni tarafından 14 Nisan 1910’da neşredilmeye başlanmıştı. İçindeki yazılar Türkçe olduğu halde yabancı tarihçi ve Türkologlar da bu dergiye büyük ilgi duymuşlardı. 1923’te Târîh-i Osmânî Encümeni adı Türk Tarih Encümeni’ne çevrildiğinde derginin ismi de Türk Tarih Encümeni Mecmuası’na dönüşmüştü. I. Dünya Savaşı’ndan sonraki yıllarda çok seyrek çıkan derginin Latin harflerinin kabulünden sonra XII. cildinin sadece beş sayısı çıkmış ve 101. sayı ile yayımı tamamen durmuştu (Mayıs 1931). Ancak böyle bir yayın organının gerekli olduğunu gören Atatürk, Türk Tarih Kurumu’nu yeni esaslara göre Ankara’da kurarken bir de yeni dergi çıkarılması için emir verdi. O yıllarda üzerinde çok durulan Güneş-Dil Teorisi’nin esaslarına dayanılarak Fransızca’daki bulletin kelimesinin aslının belleten olduğu kabul edildi ve “bildiren, öğreten, zihine koyan” anlamlarındaki bu kelimenin derginin adı olması uygun görüldü.
Kânunusâni (Ocak) 1937’de çıkan ilk sayıdaki önsöz şu cümlelerle başlar: “Türk Tarih Kurumu çalışmağa başladığı ilk günlerden itibaren kurum namına bir mecmua çıkarmağı ve bu mecmuada tarihe, Türk tarihine ait hakikatleri ortaya koymağı, bu alanda yapılan çalışmaların sonuçlarını ilim ve tarih severlerin tetkik ve tenkit gözlerine arzetmeği düşünmüştür.” Bunun arkasından da derginin programı şöyle özetlenir: “Kurum namına bugün ilk sayısını çıkardığımız Belleten’de neşretmeği düşündüğümüz mevzular şunlardır: 1. İlmî tetkikler (şahsî tetkikler, mühim tercümeler vs.). 2. Vesikalar (aynen veya izahlı olarak), kitâbeler, resmî veya hususi vesikalar. 3. İlmî haberler (hafriyat neticeleri, kurumumuzun faaliyeti, tarih hareketleri, kongreler vs.). 4. Bibliyografya. 5. İlâveler (vesikalar, eski ana metinler, kanunnâmeler, aynen ve icabına göre tenkitli ve hâşiyeli olarak neşredilecektir).”
Belleten’in ilk sayısı Devlet Basımevi’nde basılarak içindeki metin dışı resimler ve belge tıpkıbasımlarıyla 288 sayfalık kalın bir fasikül halinde çıkmıştır. İlk sayıda yazılardan birçoğunun Almanca ve Fransızca özetleri de bulunmaktadır. Atatürk kurduğu Belleten’in ancak sekiz sayısını görebildi. 1939’da basılan 10. sayı Atatürk’ün hâtırasına sunulan bir fasikül olarak çıktı. Dergi 21. sayıdan (1942) itibaren Ankara’da kurumun kendi basımevinde dizilmekte ve basılmaktadır.
Bugün milletlerarası şöhrete sahip bir yayın organı olan Belleten’de yerli araştırmacılar kadar yabancılar da yazılarının yayımlanmasını isterler. Bu istekte ilk sayısından itibaren kâğıt ve baskı kalitesinin hiç bozulmadan sürdürülmesinin de rolü büyüktür. 1972 yılına kadar çıkan otuz beş cildin (140 sayı) içindeki yazıların Adnan Erzi tarafından hazırlanan indeksi, bu ilmî derginin muhtevasının zenginlik ve çeşitliliğini açıkça ortaya koymaktadır.
Belleten’in ilk sayısından itibaren 1983 yılına kadar tek idarecisi ve sorumlusu, Türk Tarih Kurumu’nun genel sekreteri Uluğ İğdemir olmuştur. Onun titiz dikkatiyle bu dergi aynı kaliteyi koruyarak düzenli bir şekilde çıkmış, 1983’te kurumda yapılan değişiklikten sonra ise derginin idareciliğini Yaşar Yücel üstlenmiştir.
Türk arkeoloji ve tarih ilminin her kuşaktan mensuplarının ilmî araştırmalarına sayfalarını açan Belleten’de bazıları bir kitap hacminde olan önemli birçok makale çıkmıştır. Belleten’de Türk ve İslâm tarihi hakkında makaleleri olan Türk yazarlardan başlıcaları şunlardır: Mahmut Akok, Şinasi Altındağ, Münir Aktepe, İbrahim Artuk, Ahmet Ateş, Ömer Lütfi Barkan, Şerif Baştav, Bekir Sıtkı Baykal, Hikmet Bayur, Tevfik Bıyıklıoğlu, Adnan Erzi, Semavi Eyice, Tayyib Gökbilgin, Şemseddin Günaltay, Uluğ İğdemir, Halil İnalcık, Abdülkadir İnan, Âfet İnan, E. Ziya Karal, Fuad Köprülü, Aptullah Kuran, Ercüment Kuran, Akdes Nimet Kurat, Zeki Oral, Bahaeddin Ögel, Gönül Öney, Tahsin Öz, Aydın Sayılı, Ali Sevim, Fevziye A. Tansel, Ahmed Temir, Osman Turan, Şerafettin Turan, Faik Reşit Unat, İ. Hakkı Uzunçarşılı, A. Süheyl Ünver, Şerefeddin Yaltkaya, Hüseyin Gazi Yurdaydın.
BİBLİYOGRAFYA
TTK Belleten, I/1 (1937), Önsöz, s. 1-2.
Uluğ İğdemir, “Atatürk ve Belleten”, a.e., III/10 (1939), s. 355-356, lv. XCIX.
a.mlf., “Belleten Yirmibeş Yaşında”, a.e., XXV/100 (1961), s. 536-537.
Ahmet Kuşat, “Belleten’de Çıkan Makalelerin Bibliyografyası”, TV, III/17 (1958), s. 321-357 (Belleten’in 70. sayısına kadar çıkan sayılardaki yazıların indeksi).
Adnan S. Erzi, Belleten Dizini I: (Cilt I-XXV, Sayı 1-100), Ankara 1971; a.e. II: (Cilt XXVI-XXXV, Sayı 101-140), Ankara 1972.
Semavi Eyice, “Uluğ İğdemir ve TTK Belleten”, Belleten, XLIII/170 (1979), s. 393-396.
Abdülkadir Özcan, “Tarih-i Osmanî Encümeni: Kuruluşu, Teşkilâtı ve Faaliyetleri” (TOEM, sy. 1-101, tıpkıbasım, İstanbul 1988 içinde), s. 1-29.
Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1992 yılında İstanbul’da basılan 5. cildinde, 424-425 numaralı sayfalarda yer almıştır.