BERKĀNÎ

336’da (948) Hârizm’e bağlı Berkan kasabasında doğdu. Küçük yaşta yörenin âlimlerinden ders alarak tahsil hayatına başladı. Önceleri daha çok fıkıh ilmine ilgi duydu. Daha sonra büyük bir hevesle hadis ilmine yöneldi. Bağdat, Cürcân, Herat, İsferâyin, Nîşâbur, Merv, Dımaşk ve Mısır gibi ilim ve kültür merkezlerine giderek Dârekutnî, Ebû Alî es-Savvâf, Ebû Bekir el-Katîî, Ebû Bekir el-İsmâilî vb. muhaddislerden hadis okuduktan sonra Bağdat’a yerleşti ve burada hadis dersleri vermeye başladı. Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Abdullah es-Sûrî, Ebû Bekir el-Beyhakī, Ebû İshak eş-Şîrâzî gibi tanınmış muhaddisler talebeleri arasında yer aldılar.

Berkānî’nin, gönlündeki Allah sevgisine gölge düşürmesinden endişe ederek, hadis ilmine karşı beslediği aşırı sevgiden kurtulmak maksadıyla kendisi için Allah’a dua edilmesini istediği rivayet edilir. Aynı zamanda iyi bir fıkıh ve dil bilgini olan Berkānî’nin güvenilir kişiliği, kuvvetli hâfızası, kıvrak zekâsı, hadis tahammülü ve edâsında gösterdiği titizlik ve ciddiyetten övgü ile bahsedilmektedir. İleri gelen talebelerinden Hatîb el-Bağdâdî ondan daha güvenilir bir hadis âlimi görmediğini, Ebü’l-Velîd el-Bâcî de sika ve hâfız olduğunu söylemektedir.

Berkānî, takvâsı ve ibadete düşkünlüğü ile de meşhurdur. Vefatından birkaç gün önce yaklaşmakta olan haram aylardan recebde ölmesi için Allah’a dua etti. Duası kabul edilmiş olmalı ki 425 Recebinin ilk günü (22 Mayıs 1034) Bağdat’ta vefat etti ve kalabalık bir cemaatin iştirakiyle Mansûr Camii’nde kılınan cenaze namazından sonra cami civarındaki mezarlığa defnedildi.

Eserleri. 1. el-Müsned. Müsnedü’l-Ḫârizmî diye de anılan eser Ṣaḥîḥ-i Buḫârî ile Ṣaḥîḥ-i Müslim’deki hadisleri ihtiva etmesi sebebiyle el-Cem‘ beyne’s-sahîhayn nevine girmektedir. Bilinen yegâne nüshası Haydarâbâd’da Âsafiye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır (Hadis, nr. 595).

2. et-Taḫrîc li-ṣaḥîḥi’l-ḥadîs̱. Eserin 10 varak hacmindeki bir nüshası İrlanda’nın Dublin şehrindeki Ch. Beatty Kütüphanesi’ndedir (nr. 3890).

3. Suʾâlâtü Ebî Bekr el-Berḳānî ve cevâbâtü’d-Dâreḳuṭnî. Cüzʾ fîhi suʾâlâtü Ebî Bekr el-Berḳānî diye de anılan bu risâlenin Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bir nüshası bulunmaktadır (III. Ahmed, nr. 624/12, vr. 104^a-106^a). Bu eser üzerine yazılan Taʿlîḳ ʿalâ suʾâlâti’l-Berḳānî li’d-Dâreḳuṭnî adlı bir risâle de aynı mecmuanın içinde yer almaktadır (nr. 624/10, vr. 1116-1119).

Berkānî bu eserleri yanında meşhur muhaddislerin rivayet ettikleri hadisleri de ayrı ayrı derlemiştir. Hadislerini derlediği belli başlı muhaddisler şunlardır: Süfyân es-Sevrî, Eyyûb es-Sahtiyânî, Şu‘be b. Haccâc, Ubeydullah b. Ömer, Abdülmelik b. Umeyr, Beyân b. Bişr, Matar el-Verrâk. Mis‘ar b. Kidâm’ın hadislerini derlemeye çalıştığı sırada vefat etmiştir. Fıkıh ilmi sahasında eser verdiği de söylenmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Hatîb, Târîḫu Baġdâd, IV, 373-376.

Sem‘ânî, el-Ensâb, II, 156-157.

Yâkūt, Muʿcemü’l-büldân, I, 387.

İbnü’l-Esîr, el-Lübâb, I, 140.

Zehebî, el-ʿİber, III, 156.

a.mlf., el-Müştebeh, I, 66.

a.mlf., Teẕkiretü’l-ḥuffâẓ, III, 1074-1075.

a.mlf., Aʿlâmü’n-nübelâʾ, XVII, 464-468.

Safedî, el-Vâfî, VII, 331.

Sübkî, Ṭabaḳāt, IV, 4748.

İsnevî, Ṭabaḳātü’ş-Şâfiʿiyye, I, 231-232.

Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 600; II, 1682.

İbnü’l-İmâd, Şeẕerât, III, 228.

Sezgin, GAS, I, 229.

Kays Âl-i Kays, el-Îrâniyyûn, II/2, s. 495-498.